B

factura. Nam cum duplex sit verbum (aliud quidem mentale, quod habemus etiam nihil loquentes, intellige autem virtutem loquendi : ita enim et dormiens et nihil loquens habet vim loquendi in seipso sitam, et virtutem non abjecit : est igitur aliud internum, aliud vero enuntiativum, quod per labia proferimus, hoc est vis eloquendi, cum id quod intus situm est in mente, in opus producimus), cum igitur duplex sit verbum, neutrum horum congruit in Filium Del. Neque enim vel enuntiativum vel mentale Verbum est Filius Dei. Verba enim illa naturalia sunt, et qualia apud nos. Verbuni autem Patris super naturam est, nec subjectum artificiis illis loquendi inferioribus. Atque ita cadit Porphyrii gentilis sophisma. Ille enim tentans subvertere Evangelium, talibus utebatur divisionibus. Si enim, inquit, Filius Dei Verbum est, vel est pronuntiativum, vel mentale : verum neque hoc est, neque illud : ergo neqne Verbum est. 508 Solutum itaque prius est sophisma hoc, quia dicimus quod mentale et pronuntiati vum verbum est de his quæ apud nos de naturalibus dicuntur de eo autem quod supra naturam est, nihil tale. Verumtamen et hoc dicendum : Si quidem nomen Verbi dignum esset Dao, et proprie de illo ac substantialiter diceretur, haberet utique locum gentilis dubitatio; at neque ullum aliud propriunt nomen quis invenerit dignum Deo neque Verbum ipsum substantialiter et proprie est nomen Unige miti, sed tantum manifestat absque affectione natum de Patre Filium, quemadmodum verbum de monte, et quod Filius sit paternæ voluntatis nuntius. Et proinde, ο miser, quid vellicas nomen, aut profecto cum dicitur Pater, et Filius, et Spiritus, ad materjalia laberis, et carnales mente fugis patres, et septem filios, et spiritum aerium, meridionalem forte, vel trionalem vel alium excitanten tempestatem? Caterum si scire vis quale sit Verbum Dei, audi reliqui que sequuntur.

Θεοῦ τὸν Υἱὸν αὐτοῦ, σύνετε ποῖον ὄνομα τέθεικεν ὁ A facturam vocatis eum, qui neque opus est, neque εὐαγγελιστὴς τῷ Υἱῷ τοῦ Θεοῦ. Λόγον γὰρ αὐτὸν ἐκάλεσεν· ὑμεῖς δὲ ἔργον αὐτὸν καὶ ποίημα ὀνομάζετε. Λόγος ἐστὶν, οὐκ ἔργον, οὐδὲ κτίσμα. Διττοῦ δὲ ὄντος τοῦ λόγου (ὁ μὲν γάρ ἐστιν ἐνδιάθετος, ὃν καὶ μὴ λέγοντες ἔχομεν, φημὶ δὴ τὴν τοῦ λέγειν δύναμιν καὶ κοιμώμενος γάρ τις, καὶ μὴ λέγων, ὅμως ἔχει τὸν λόγον ἐν αὐτῷ κείμενον, καὶ τὴν δύναμιν οὐκ ὰ πέβαλεν· ὁ μὲν οὖν ἐστιν ἐνδιάθετος, ὁ δὲ προφο ρικός, ἂν καὶ διὰ τῶν χειλέων προφέρομεν τὴν τοῦ λέγειν δύναμιν τοῦ ἐνδιαθέτου, καὶ ἐντὸς κειμένου, εἰς ἐνέργειαν προάγοντες)· διττοῦ τοίνυν ὄντος τοῦ λόγου, οὐδέτερος τούτων ἁρμόζει ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Οὔτε γὰρ προφορικός, οὔτε ἐνδιάθετός ἐστιν ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖνοι μὲν γὰρ τῶν φυσικῶν καὶ καθ ̓ ἡμᾶς· ὁ δὲ τοῦ Πατρὸς Λόγος ὑπὲρ φύσιν ὤν, οὐχ ὑποβάλλεται τοῖς κάτω τεχνολογήμασιν. "Ωστε διαπέπτωκε τοῦ Ἕλληνος Πορφυρίου τὸ σόφισμα. Ἐκεῖνος γὰρ ἀνατρέπειν πειρώμενος τὸ Εὐαγγέλιον, τοιαύταις ἐχρῆτο διαιρέσεσιν. Εἰ γὰρ Λόγος, φησίν, ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ἤτοι προφορικός ἐστιν ἢ ἐνδιάθετος· ἀλλὰ μὴν οὔτε τοῦτο, οὔτε ἐκεῖνο· οὐκ ἄρα οὐδὲ Λόγος ἐστίν. Εθασε μὲν οὖν λύσας ὁ εὐαγγελιστὴς τὸ σόφισμα τοῦτο διὰ τοῦ εἰπεῖν, ὅτι τὸ ἐνδιάθετον καὶ τὸ προφορικὸν ἐπὶ τῶν καθ ̓ ἡμᾶς καὶ τῶν φυσικῶν λέγεται· ἐπὶ δὲ τοῦ ὑπὲρ φύσιν, οὐδὲν τοιοῦτον. Πλὴν καὶ τοῦτο ρητέον, ὡς εἰ μὲν ἦν τὸ ὄνομα τοῦτο τὸ λόγος ἄξιον τοῦ Θεοῦ, καὶ κυρίως ἐπ' αὐτοῦ καὶ οὐσιωδῶς λεγόμενον, εἶχεν ἂν λόγον ἡ ἀπορία τοῦ Ἕλληνος· νῦν δὲ οὔτε ἄλλο ὄνομα εὕροι ἄν τις κύριον ἐπὶ Θεοῦ, οὔτε τὸ, Λόγος, αὐτὸ οὐσιωδῶς ἐστι καὶ κυρίως, δηλωτικὸν δὲ μόνον ἐστὶ τοῦ ἀπαθῶς γεννηθῆναι τὸν Υἱὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς, ὥσπερ ὁ λόγος ἐκ τοῦ νοῦ, καὶ τοῦ αὐτὸν γεγονέναι τοῦ πατρικοῦ θελήματος ἄγγελον. Ὥστε τί ἐπιδράττῃ τοῦ ὀνόματος, ὦ ταλαίπωρε ; "Η που καὶ Πατέρα ἀκούων, καὶ Υἱὸν, καὶ Πνεῦμα ἐπὶ τὰ ὑλικὰ καταπεσῇ, καὶ σαρκικοὺς ἀνατυπώσεις τῷ νῷ πατέρας, καὶ υἱοὺς, καὶ πνεῦμα ἀέριον, νότιον τυχὸν ἢ βόρειον, ἤ τι ἄλλο τῶν ἐργαζομένων τους κλύδωνας; Αλλὰ γὰρ εἰ βούλῃ μαθεῖν ποῖος Λόγος ἐστὶν ὁ τοῦ Θεοῦ, ἄκουσαν τῶν ἐφεξῆς.

• Πάντα δι' αὐτοῦ ἐγένετο. • Μη νομίσῃς, φησί, λόγον εἰς ἀέρα χεόμενον καὶ λυόμενον, ἀλλὰ ποιητὴν πάντων νοητῶν καὶ αἰσθητῶν. ̓Αλλὰ πάλιν οἱ περὶ τὴν ̓́Αρειον ἐπιφύονται, λέγοντες ὅτι ὥσπερ λέγομεν διὰ τοῦ πρίονος γενέσθαι τὴν θύραν ὡς δι ̓ ὀργάνου, ἕτερον μέντοι τὸν τεχνίτην τὸν κινοῦντα τὸ ὄργανον οὕτω καὶ διὰ τοῦ Υἱοῦ γενέσθαι τὰ πάντα, οὐχ ὡς αὐτοῦ ποιητοῦ ὅντος, ἀλλ ̓ ὀργάνου, ὥσπερ ἐκεῖ ὁ πρίων, τοῦ μέντοι Θεοῦ καὶ Πατρὸς ποιητοῦ ὄντος καὶ χρωμένου τῷ Υἱῷ ὡς ὀργάνῳ. Ὥστε ποίημα, φασίν, ὁ Υἱὸς, ἐπὶ τούτῳ κτισθεὶς, ἐπὶ τῷ δι' αὐτοῦ γενέσθαι τα πάντα· ὥσπε, ὁ πρίων ἐπὶ τούτῳ γίνε ται, ἐπὶ τῷ δι' αὐτοῦ ἐνεργηθῆναι τα τεκτονικά έργα. Ταῦτα μὲν ἡ πονηρὰ τοῦ ̓Αρείου φατρία. "Ημείς δέ τι πρὸς τούτους ἐροῦμεν ἁπλοῦν καὶ εὐθές, ὡ; εἰ ἐπὶ τούτῳ ἔκτισεν, ὥς φατε, ὁ Πατήρ τὸν Τίν, ἵνα όργανον ἔχῃ τοῦτον πρὸς συμπλήρωσιν τῆς καί εως, ἀτιμότερος ἔσται ὁ Υἱὸς τῆς κτίσεως.

VERS. 5. Omnia per ipsum facta sunt. » Ne exis:imes, inquit, verbum quod in aera diffunditur et dissolvitur, sed factorem oninium tam mentalium quam sensibilium. Hic iterum Ariani insurgunt, et dicunt quod sicut dicimus securi fabricari januam quasi instrumento, et alium esse fabrum qui movet hoc organum, ita et per Filium fieri omnia, non quod ipse sit factor, sed instrumentum, sicut illic securis, et Filio ut instrumento utatur, cum tamen Deus et Pater faciat. Et ita factura, aiunt, est Filius, ad hoc facta ut per ipsum fiant omnia, sicut et securis ad hoc fit ut per eam omnia artificialia elaborentur. Et hæc sunt maligna Arii nugamenta. Nos autem quid illis dicemus simpliciter ac recte ? Quod si in hoc creavit, ut dicit, Pater Filium, ut instrumentum haberet ad completionem creaturæ, indignior fuerit Filius creatura. Nam sicut securi, qua est instrumentum, alia que per ever fiunt,

digniora sunt : propter illa enim securis, non illa A "Ωσπερ γὰρ τοῦ πρίονος οργάνου ὄντος τιμιώτερα

B

εἰσι τὰ δι ̓ αὐτοῦ γινόμενα· ὁ γὰρ πρίων δι ̓ ἐκεῖνα ἐγένετο, οὐχὶ ἐκεῖνα διὰ τὸν πρίονα· οὕτω καὶ ἡ κτίσις τιμιωτέρα ἔσται τοῦ Μονογενοῦς. Δι' ἐκείνην γὰρ, ὡς λέγουσιν αὐτοὶ, ὁ Πατὴρ ἔκτισεν αὐτόν· ὡς Εάν γε μὴ ἔμελλεν ὁ Θεὸς κτίσαι τὰ πάντα, οὐδὲ τὸν Μονογενῆ παρήγαγε. Τούτων τῶν βημάτων τί ἀνοη τότερον; Ναί, φησὶ, καὶ πῶς οὐκ εἶπεν, Αὐτὸς ὁ Λ4γος ἐποίησε τὰ πάντα, ἀλλ' ἐχρήσατο ταύτῃ τῇ προθέσει τῇ, «διά ; » Πῶς; Ἵνα μὴ ἀγέννητον καὶ ἄναρχου ὑπονοήσῃς εἶναι τὸν Υἱὸν καὶ ἀντίθεον, τούτου ἕνεκεν εἶπεν, ὡς ὁ Πατὴρ διὰ τοῦ Λόγου ἐποίησε τὰ πάντα. Υπίθες γάρ τινα ἔχοντα υἱὸν βασιλέα, μέλλοντα δὲ κτίσαι πόλιν, ἐμπιστεῦσαι τῷ υἱῷ τὴν ταύτης κτίσ σιν. Ωσπερ οὖν ὁ λέγων· Διὰ τοῦ Υἱοῦ τοῦ βασιλέως ἐκτίσθη ἡ πόλις, οὐ δοῦλον εἰσάγει τὸν υἱὸν τοῦ βασιλέως, ἀλλὰ δείκνυσιν, ὅτι οὗτος ὁ υἱὸς ἔχει καὶ πατέρα, καὶ οὐ μόνος ἐστίν· οὕτω καὶ ἐνταῦθα δ εὐαγγελιστὴς εἰπὼν διὰ τοῦ υἱοῦ γεγενῆσθαι τὰ πάντα, ἐδήλωσεν ὅτι ὁ Πατὴρ μεσίτῃ αὐτῷ πρὸς τὴν κτίσιν, ἵν' οὕτως εἴπω, ἐχρήσατο, οὐχ ὡς ἐλάττον: αὐτῷ, ἀλλὰ ὡς μᾶλλον ἐσοδυνάμῳ, καὶ ὡς ἰσχύοντα τηλικαύτην ἐκτελεῖν ἐπίτασιν. Καὶ τοῦτό σοι λέγω, ὅτι ἐάν σε ταράττῃ ἡ ο διὰ ο πρόσθεσις, καὶ ζητῆς εὑρεῖν ἐν τῇ Γραφῇ φησίν τινα λέγουσαν ὅτι αὐτὸς ὁ Λόγος ἐποίησε τα πάντα, ἄκουε τοῦ Δαυΐδ· Κατ' ἀρχὰς σύ, Κύριε, τὴν γῆν ἐθεμελίωσας, καὶ ἔργα τῶν χειρῶν σου εἰσιν οἱ οὐρανοί. » Ορᾷς πῶς οὐκ εἶπεν, ὅτι Διὰ σοῦ ἐγένοντο οἱ οὐρανοὶ, καὶ ἐθεμε λιώθη ἡ γῆ, ἀλλὰ, ο Σὺ ἐθεμελίωσας, καὶ ἔργα χει μῶν σου εἰσιν. ο Ὅτι δὲ ταῦτα περὶ τοῦ Μονογενοῦς ὁ Δαυΐδ, ἀλλ' οὐ περὶ τοῦ Πατρὸς λέγει, μάθοις ἂν καὶ ἀπ' αὐτοῦ τοῦ Ἀποστόλου, συγχρωμένου τῷ ρητῷ ἐν τῇ πρὸς Εβραίους· μάθοις δ' ἂν καὶ ἀπ ̓ αὐτοῦ τοῦ ψαλμοῦ. Εἰπὼν γάρ, ὅτι . Ο Κύριος ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν γῆν, τοῦ ἀκοῦσα: τοῦ στεναγμοῦ, καὶ λῦσαι τοὺς το θανατωμένους, καὶ τοῦ ἀναγγεῖλαι ἐν Σιὼν τὸ όνομα Κυρίου, ο τίνα ἄλλον δηλοῖ, ἢ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ; Οὗτος γὰρ ἐπὶ τὴν γῆν ἐπέβλεψεν, εἴτε ταύτην ἐφ' ἧς κινούμεθα, εἴτε τὴν ἡμετέραν φύσιν τὴν γεινθεῖσαν, εἴτε τὴν σάρκα, κατὰ τὸ, « Γῆ εἶ, ν ἣν καὶ προσείληφεν, Ελυσέ τε ἡμᾶς τοὺς πεπεδημένους ταῖς τῶν οἰκείων ἁμαρτημάτων πλοκαῖς, καὶ υἱοὺς τῶν τεθανατωμένων, τοῦ Ἀδὰμ καὶ τῆς Εὔας, καὶ ἀνήγ γειλεν ἐν Σιὼν τὸ ὄνομα Κυρίου. Ἐν γὰρ τῷ ἱερῷ ἑστὼς ἐδίδασκε περὶ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ· καθὰ καὶ αὐτὸς λέγει· · Εφανέρωσά σου τὸ ὄνομα τοῖς ἀνα θρώποις. ο Ταῦτα τοίνυν τίνι ἁρμόζουσι, τῷ Πατρὶ ἢ τῷ Υἱῷ; Πάντα τῷ Υἱῷ. Αὐτὸς γὰρ ἀνήγγειλε τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός, διδάσκων. Μετά γοῦν τὸ ταῦτα εἰπεῖν ὁ μακάριος Δαυΐδ, ἐπάγει· ι Καὶ σὺ κατ ̓ ἀρχὰς, Κύριε, τὴν γῆν ἐθεμελίωσας, καὶ ἔργα τῶν χειρῶν σου εἰσιν οἱ οὐρανοί, ο Αρ' οὐ φανερῶς τὸν 1ὸν παρεισάγει ποιητὴς, ἀλλ' οὐκ ὄργανον; Εἰ δὲ πόλιν ή ιδιάν πρόθεσις υφεσίν τινα δοκεί σοι εἰσ ἄγειν, τί φήσεις, ὅταν ὁ Παῦλος τιθῇ ταύτην ἐπὶ τοῦ Πατρός; Φησί γάρ' ο Πιστὸς ὁ Θεὸς, δι' οὗ ἐκλή

propter securim ; ita et creatura dignior est Unigetito. Propter illam enim, ut dicunt ipsi, Pater creavit eun, et ita ut si non fuisset Deus omnia creaLurus, neque Unigenitum produxisset. Quid his verbis insipientius ? Etiam, inquit, et quomodo non dixit quod ipsum Verbum fecerit omnia, sed usus est prepositione e per?, Quomodo? Ut ne suspiceris illum ingenitum et absque principio esse Filium, et Deo adversarium, ejus gratia dixit quod Pater per Verbum fecerit omnia. Finge enim regein quemdam qui habet filium, et conditurus est civitatem, ei concredere illius exstructionem. Sicut igitur «icens quod per filium regis condita sit civitas, non servum dicit filium 509 regis, sed monstrat quot Iric filius habeat patrem, et non sit solus: sic etiam hoc loco evangelista dicens der Filium facta omnia, manifestavit quod Pater mediatore illo ad conditiorem rerum, ut sic dicam, usus fuerit, non se mis nore, sed æqualis potestatis, et ut valente talia perficere. Insuper hoc tibi dixerim quod si te offenfit præpositioper, › et quæris invenire in Scriptura sermonem quendam qui dicat quod Verbum ipsum fecerit omnia, audi David : « Principio tu, Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt eli 6.6'. » Vides quomodo non dixerit, quia Per Le facti sunt coeli, et fundata est terra : sed, « Το fun dasti, et opera manuum tuarum sunt cœli. Quod antem hæc de Unigenito David, et non de Patre dirit, disces etiam hoc et ab ipso quidem Apostolo, Ο qui utitur hoc dicto in epistola ad Hebræos. Disces quoque ex eodem psalmo cum dicit: Dominus in terram aspexit, ut audiat gemitum, et ut solvat mortificatos, et ut annuntiet in Sion nomen Dominis. Nunquid alium significat quam Filium Dei ? Hic enim in terram aspexit, sive hanc dicas quam inhabitamus, sive hanc nostram uaturam quæ terræ involuta est, sive carnem juxta illud, Terra es. › Quam et assumpsit, solvitque nos compeditos peceatorum vinculis, et filios occisorum Ade scilicet el Evæ, ut annuntiet in Sion nomen Domini. Stans enim in templo docuit de Patre suo, quemadmodum et ipse dicit : Manifestavi nomen tuum homine hus 48. Hæc igitur cui congruunt ? Pattine an Filio? Omnino Filio. Nam ipse annuntiavit nomen Patris D in Jerusalem docens. Itaque postquam hæc dixit David, subdit: «Et tu ab initio, Domin», terram funtasti, et opera manuam tuarum sunt coeli. » Anon manifeste Filium inducit factorem, et non instrumentum? Quod si præpositio per, a diminutionem tibi inducere videtur, quid dices cum Paulus apponat hanc Patri? dicit enim : • Fidelis Deus, μετ quem vocati sumus in societatem Filii sui ".› Num instrumentum hoc loco facit Patrem Et iterum, • Paulus apostolus per voluntatem Dei 3*, . Et de his quidem satis. Redeamus ad ea unde digressi sumus. • Θαιτία per ipsum facta sunt. » Moses quidem de

་

manifestavit. Evangelista autem uno verbo complexus omnia, inquit, Omnia per ipsum facta sunt, tam visibilia quam invisibilia **. ‹ Et sine ipso factum est nihil quod factum est. Quia dixit quod omnia ipse fecerit, ut ne quis existimet quod et Spiritun sanctum creaverit, apponit quod ‹ omnia per ipsum facta sint. » Ει quæ omnia ? Quæ facta sunt : perinde ac si diceret, quod Si quid est ex natura 510 condita, illud factum est a Verbo Spiritus autem quia non est illius factae naturae, non factus est ab eo. Itaque sine virtute Verbi nihil factum est quod factum est, id est, quod est naturæ illius creatæ ac racle.

θημεν εἰς κοινωνίαν τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ. » "Αρα ὄργανον A visibili creatura loquens, nihil nobis de mentalibus ἐνταῦθα ποιεῖ τὸν Πατέρα; Καὶ πάλιν, ο Παῦλος ἀπόστολος διὰ θελήματος Θεοῦ. » ̓Αλλὰ ταῦτα μὲν ἱκανά· ἐπανιτέον δὲ πάλιν ὅθεν ἐξέβημεν. ι Πάντα δι' αὐτοῦ ἐγένετο. ο Μωσῆς μὲν περὶ τῆς ὁρατῆς κτίσεως διαλαβών, οὐδὲν ἡμῖν περὶ τῶν νοητῶν διετράνωσεν· ὁ δ ̓ εὐαγγελιστὴς ἑνὶ ῥήματι πάντα περιλαβὼν, φησί · « Πάντα δι' αὐτοῦ ἐγένετο, » τὰ ὁρατὰ καὶ τὰ νοητά. ι Καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν, ὃ γέγονεν. » Επειδὴ εἶπεν, ὅτι πάντα αὐτὸς ἔκτισεν, ἵνα μὴ νομίσῃ τις, ὅτι καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον αὐτὸς Έκτισε, προστίθησιν, ὅτι « Πάντα δι' αὐτοῦ ἐγένετο. ο Ποῖα δὲ πάντα; Τὰ γενόμενα· ὥσπερ εἰ ἔλεγεν, ὅτι Εἴ τι ἔστι τῆς γεννητῆς φύσεως, ἐκεῖνο γέγονεν ὑπὸ τοῦ Λόγου, τὸ δὲ Πνεῦμα οὐκ ἔστιν ἐπὶ τῆς γεννητῆς φύσεως, διὸ οὐδὲ γέγονεν ὑπ' αὐτοῦ. Χωρὶς οὖν τῆς τοῦ Λόγου δυνάμεως οὐδὲν ἐγένετο ὅ γέγονεν, ἀντὶ τοῦ, ὃ γεννητῆς φύσεως ἦν.

• Ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν, καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀν- Β θρώπων. » Οἱ μὲν οὖν Πνευματομάχοι οὕτως ἀναγι νώσκουσι τὸ παρὸν χωρίον. Καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἔν· εἶτα ἐνταῦθα στίξαντες, ἀναγινώσκουσιν ὡς ἀφ' ἑτέρας ἀρχῆς· "Ο γέγονεν, ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν· καὶ ἑρμηνεύουσι κατὰ τὴν οἰκεῖον νοῦν τὸ χωρίον, λέγοντες ὅτι ἐνταῦθα περὶ τοῦ Πνεύματος διαλαμβάνει δ εὐαγγελιστὴς λέγων, τουτέστι, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ζωὴ ἦν. Ταῦτα λέγουσιν οἱ περὶ Μακεδόνιον, σπεύ δοντες δεῖξαι κτίσμα τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, καὶ συγκατα αριθμῆσαι αὐτὸ τοῖς γενομένοις. Ἡμεῖς δὲ οὐχ οὔ τως, ἀλλὰ στίξαντες ἐν τῷ, ο ὅ γέγονεν, ν ἀπ' ἀρχῆς ἑτέρας ἀναγινώσκομεν τό, « Ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν. Ἐπειδὴ γὰρ εἶπε περὶ τῆς δημιουργίας, ὅτι ο Πάντα δι' αὐτοῦ ἐγένετο, ο λέγει λοιπὸν καὶ περὶ τῆς προνοίας, ὅτι οὐ μόνον ἐδημιούργησεν, ἀλλὰ καὶ τὴν G ζωὴν τῶν δημιουργηθέντων αὐτός ἐστιν ὁ συνέχων· καὶ γὰρ ὁ Ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν. » Οἶδα δὲ παρά τινι τῶν ἁγίων οὕτως ἀναγνωσθὲν τὸ χωρίον τοῦτο· Καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἔν, ὅ γέγονεν ἐν αὐτῷ· ν εἶτα ἐνταῦθα στίξας, ἤρξατο τοῦ ἐφεξῆς, « Ζωή ἦν· ν καὶ οἶμαι ὅτι οὐδὲ αὕτη ἡ ἀνάγνωσις ἔσφαλται, ἀλλὰ τοῦ αὐτοῦ ὀρθοῦ νοήματος ἔχεται. Καὶ οὗτος γὰρ ὁ ἅγιος ὀρθοδόξως ἐνόησεν, ὅτι χωρὶς τοῦ Λόγου οὐδὲ ἓν ἐγένετο, ὃ γέγονεν ἐν αὐτῷ. Πάντα γὰρ ὅτα γεγόνασι καὶ ἐκτίσθησαν ἐν αὐτῷ, τῷ λόγῳ φημί, χωρὶς αὐτοῦ οὐ γεγόνασιν. Εἶτα ἀπὸ ἄλλης ἀρχῆς· • Ζωή ἦν, καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων. Ζωὴν δὲ ὁ εὐαγγελιστής ὀνομάζει τὸν Κύριον, ὡς τὴν τῶν ἁπάντων ζωὴν συνέχοντα, ἀλλὰ καὶ ὡς τῆς πνευματικῆς ζωῆς πρόξενον πᾶσι τοῖς λογικοῖς. Φῶς δὲ, οἱ τοιοῦτον αἰσθητόν, ἀλλὰ νοητόν, τὴν ψυχὴν φωτί τον αὐτήν. Οὐκ εἶπε δὲ, ὅτι τῶν Ἰουδαίων μήνων ἐστὶ φῶς, ἀλλὰ πάντων ἀνθρώπων. Πάντες γὰρ ἄν τροποι, καθὸ νοῦν ἐλάβομεν καὶ λόγον παρὰ τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς λόγου, κατὰ τοῦτο λεγόμεθα φωτι σθῆναι ὑπ' αὐτοῦ. Ο γὰρ λόγος ὁ δοθεὶς ἡμῖν, δι' ἂν καὶ λογικοί καλούμεθα, φῶς ἐστιν ὁδηγοῦν ἡμᾶς εἰς τα πρακτέα, καὶ τὰ μὴ πρακτέα.

• Καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία

**Coloss. 1, 16,

VERS. 4. c In ipso vita erat, et vita erat lux hominum. » Pneumatomachi, qui Spiritum negant Deum, hane particulam sic legunt: Et sine ipso factum est nihil. Deinde hoc loco facto puncto legunt quasi ab altero principio, ‹ Quod factum est, in ipso vita erat. Et interpretantur locum juxta suam mentem, dicentes quod hoc loco de Spiritu sancto evangelista disserat, dicens : Quod factum est in ipso, hoc est, Spiritus sanctus, vita erat. Hæc autem dicunt Macedoniani, conantes ostendere Spiritum sanctum esse creaturam, cl annumerare eum his quæ facta sunt. Nos autem non sic, sed puncto facto postquam dixit quod factum est, novum principium legimus, In ipso vita erat. Postquami enim dixit de opificio quod omnia per ipsum facta sint, dicit postea de ejus providentia, quod non solum condiderit, sed etiam ipse sit is qui vitam omnium creaturarum conservet. Etenim in ipso vita erat. Scio autem a sanctorum quodam particulam hanc sic lectam: Et sine ipso factum est nihil quod factum est in ipso : › deinde posito siguo, cœpta quae sequuntur, e Vita erat. » Gpinorque etiam hanc lectionem non malam, sed rectam habere sententiam. Sanctus enim iste orthodoxe intellexit, quia sine Verbo nihil factum est quod factum est in ipso. Omnia enim quæcunque facta sunt, et condita sunt in ipso Verbo, inquam, sine ipso non sunt facta. Deinde aliud initium erat, Vita erat, et vita erat lux hominum. Vitam evangelista nominat Dominum, eo quod contineat vitam omnium in sc, et quod spiritualis vitæ conciliator fuerit omnibus ratione præditis. Lux autem non aliqua sensibilis, sed spiritualis, quæ ipsam animam illustret. Non dixit autem, quod Judæorum lumen duntaxat sit, sed omnium hominum. Omnes enim homines secundum quod mentem accepimus et rationem ab co quod nos creavit Verbo, dicimur illustrari ab eo. Nam ratio data nobis, secundum quam rationales vocamur, lux est, quae ducit nos ad quae sunt facienda, et quae non sunt facienla.

VERS. 5. . Εt lux in tenebris ln et, et tenebra

eam non comprehenderunt. » Lus, hoc est Verbum Α αὐτὸ οὐ κατέλαβεν. » Τὸ φῶς, ήγουν ὁ Λόγος τοῦ Dei, in tenebris, hoc est morte et errore, lucet. Nam et ipse mortuus sic mortem superavit, ut et eos quos prius absorpserat, coegerit ipsam evomere. Et in errore gentili fulget prædicatio. Et tenebræ eam non comprehenderunt. › Mors enim eum non comprehendit, neque error. Invictum enim est l'en hoc, Deus Verbam, inquam. Quidam autem te 511 nebras existimarunt et carnem et vitam. Verbum enim factum in vita et carne hac fulsit. Et tenebræ, adversaria inquam potestas, tentarunt quidem et persecutæ sunt lumen, sed invictum et infatigabile offenderunt. Tenebræ autem dicitur caro, non quod secundum naturam sit talis, absit, sed propter peccatum. Caro enim nihil omnino babet malum, si naturaliter moveatur: sed si præter naturam moveatur et peccato serviat, tenebræ fit et dicitur.

B

VERS. 6. • Puit homo missus a Deo, nomen ci Joannes. » Postquam disseruit nobis de subsistentia Verbi Dei ante sæcula: quia et de incarnatione Verbi dicturus est, sermonem de Præcursore interserit. Εt quis alius quam Joannes Præcursor haberet sermonem de ipsius nativitate, qui præcurrit et ante nativitatem Domini? Dicit igitur de Præcursore evangelista, quod fuit homo missus a Deo, missus, inquam, a Deo; pseudoprophetæ enim non a Deo missi erant. Cæterum cum audieris quod missus fuerit a Deo, nihil privatum vel humanum dicere C putes, sed divina omnia. Et idcirco etiam angelus dicitur. Angeli enim virtus est nihil proprium dicere. Item cum angelum audieris, ne putes quod natura sit angelus, vel ex coelo descenderit, sed propter opus et ministerium vocatur angelus. Quia enim ministravit prædicationi, et prænuntius fuit Domini, ejus gratia dictus est angelus. Propterea evangelista subvertens quorumdam opinionem qui suspicabantur Joannem natura fuisse angelum, dicit : « Fuit homo missus a Deo.

VERS. 7. « llie venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum. » Hic, inquit, qui missus erat a Deo, venit ut testimonium perbiberet de lumine. Deinde ne quis existimet quod hujus testimonio opus habuerit ad gloriam Unigenitus, quasi aliqua ex parte inops, incirco addidit quod venit testifie.turus de Filio Dei : non quod illius testimonio habeat opus, sed ut omnes credant per illum. Num et omnes per ipsum crediderunt? Minime. Quomodo igitur inquit evangelista, ut omnes credant? Quomodo? Quantum in illo erat, propterea testificabatur, ut omnes trabat. Quamvis autem quidam discredant, non tamen ideo ille reprehendendus: quoniam et sol in hoc lucet, ut omnes illuminet, at si quis in caliginosa quadam domo se incluserit et jubare non fruatur, quid hoc ad selem? Sic igitur et hoc loco missus quralem

D

Θεοῦ, ἐν τῇ σκοτίᾳ, τουτέστιν, ἐν τῷ θανάτῳ καὶ τῇ πλάνῃ φαίνει. Καὶ γὰρ καὶ ἐν τῷ θανάτῳ γενόμενος, οὕτως αὐτοῦ περιεγένετο, ὡς καὶ οὓς ἔφθασε καταπιεῖν, ἀναγκάσαι αὐτὸν ἐξεμέσαι· καὶ ἐν τῇ πλάνη τῇ Ελληνικῇ λάμπει τὸ κήρυγμα. 4 Καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν. » Οὔτε γὰρ ὁ θάνατος αὐτοῦ περιεγένετο, οὔτε ἡ πλάνη. Ακαταγώνιστον γάρ ἐστι τὸ φῶς τοῦτο, ὁ Θεὸς Λόγος φημί. Τινὲς δὲ σκοτίον ἐνόμισαν τὴν σάρκα καὶ τὸν βίον. Καὶ ἐν σαφεί οὖν γενόμενος καὶ ἐν τῷ βίῳ τούτῳ ὁ Λόγος ἔλαμψε· καὶ ἡ σκοτία, ἡ ἀντικειμένη λέγω δύναμις, ἐπείρασε μὲν, καὶ ἐδίωξε τὸ φῶς, ἀλλ ̓ εὗρεν ἀκαταμά χητον καὶ ἀήττητον. Σκοτία δὲ λέγεται ἡ σὰρξ, οὐχ ὡς κατὰ φύσιν τοιαύτη οὖσα, ἅπαγε! ἀλλ' ὡς διὰ τὴν ἁμαρτίαν. Ἡ γὰρ σάρξ οὐδὲν ὅλως ἔχει κακὸν φυσι κῶ, κινουμένη, παρὰ φύσιν δὲ κινηθεῖσα, καὶ πρὸς ἁμαρτίαν ὑπηρετήσατα, σκοτία καὶ γίνεται καὶ λέγεται.

• Εγένετο ἄνθρωπος ἀπεσταλμένος παρὰ Θεοῦ, ὄνομα αὐτῷ Ἰωάννης. » Μετὰ τὸ διαλεχθῆναι ἡμῖν περὶ τῆς πρὸ αἰώνων ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ Λόγου, ἐπειδὴ μέλλει καὶ περὶ τῆς τοῦ Λόγου σαρκώσεως εἰπεῖν, παρεμβάλλει τὸν τοῦ Προδρόμου λόγον. Καὶ τι γὰρ ἄλλο, ἢ Πρόδρομος ὢν ὁ Ἰωάννης ἔχει καὶ τὸν περὶ τῆς αὐτοῦ γενέσεως λόγον, προτρέχοντα τῆς τοῦ Κυρίου ἐνσάρκου γεννήσεως ; Φησὶν οὖν περὶ τοῦ Προδρόμου ὁ εὐαγγελιστής, ὅτι « Εγένετο ἀπεσταλ μένος παρὰ Θεοῦ, ἡ ἀντὶ τοῦ, ἀπεστάλη παρὰ Θεοῦ. Οἱ γὰρ ψευδοπροφήται οὐκ ἐκ Θεοῦ. Ὅταν δὲ ἀκού σῃς, ὅτι ἀπεστάλη παρὰ Θεοῦ, μηδὲν ἴδιον νομίσης ἢ ἀνθρώπινον λέγειν, ἀλλὰ πάντα θεῖα. Διὰ τοῦτο καὶ ἄγγελος λέγεται, ἀγγέλου δὲ ἀρετὴ μηδὲν ἴδιον λέγειν. "Αγγελον δὲ ἀκούσας, μὴ νόμιζε, ὅτι φύσει ἄγγελος ἦν, ἢ ἐκ τῶν οὐρανῶν κατέβη· ἀλλὰ διὰ τὸ ἔρ γον καὶ τὴν διακονίαν ἄγγελος καλεῖται. Ἐπεὶ γὰρ ὑπηρέτησε τῷ κηρύγματι, καὶ προή, γειλε τὸν Κύριον, τούτου ἕνεκεν ἐκλήθη ἄγγελος. Διὸ καὶ ὁ εὐαγγε λιστὴς ἀνατρέπων τὴν τῶν πολλῶν ὑπόνοιαν, τῶν ἴσως νομισάντων, ὅτι ἄγγελος ἦν ὁ Ἰωάννης τῇ φύσει, φησίν· « Εγένετο ἄνθρωπος ἀπεσταλμένος παρὰ Θεοῦ. »

• Οὗτος ἦλθεν εἰς μαρτυρίαν, ἵνα μαρτυρήση περ! τοῦ φωτὸς, ἵνα πάντες πιστεύσωσι δι' αὐτοῦ. Οὗτος, φησίν, ὁ ἀπεσταλμένος παρὰ Θεοῦ, ἵνα μαρτυρήση περὶ τοῦ φωτός. Εἶτα ἵνα μή τις νομίσῃ, ὅτι ἔχρη ζεν ἄρα τῆς τουτου μαρτυρίας ὁ Μονογενής ὡς ἑλλη πῆς ὤν, διὰ τοῦτο προστίθησιν, ὅτι ἦλθε μαρτυρήσων περὶ τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ· οὐχ ὡς αὐτοῦ τῆς ἐκείνου χρήζοντος μαρτυρίας, ἀλλ ̓ ἵνα πάντες πιστεύσωσι δι' αὐτοῦ. 'Αρα οὖν καὶ πάντες ἐπίστευσαν δι' αὐτοῦ; Οὐχί. Πῶς οὖν φησιν ὁ εὐαγγελιστής, ο Ινα πάντες πιστεύσωσι ; » Πῶς; Ὅσον τὸ ἐπ' ἐκείνῳ, διὰ τοῦτο ἐμαρτύρησεν, ἵνα πάντας ἑλκύσῃ· εἰ δὲ ἡ πίστησαν τινες, οὐκ ἐκεῖνος μεμπτέος. Ἐπειδὴ καὶ ὁ ἥλιος ἐπὶ τούτῳ ἀνατέλλει, ἵνα πάντας φωτίσῃ· εἰ δέ τις ἀπο κλείσας ἑαυτὸν ἐν ζοφώδει οἰκήματι, οὐκ ἀπολεύει τῆς ἀκτῖνος αὐτοῦ, τί τοῦτο πρὸς τὸν ἥλιον; Ούτο κάνταύθα, ἀπεστάλη μὲν ἡ Ἰωάννης, ἵνα πάντες

πιστεύσωσιν· εἰ δὲ μὴ τοῦτο ἀπέβη, οὐκ ἐκεῖνος A fuit Joannes, ut omnes credant : quamvis autem αἴτιος.

evenerit contrarium, ille in causa non est.

VERS. 8. Non erat ille lux illa, sed ut testaretur de luce. » Quandoquidem, ut sæpe fieri solet, qui testatur major est co cui testimonium perhibet, ng existimes quod Joannes testificans Christo major illo fuerit; malam suspicionem illam 512 interimens, inquit, Non erat ille lux illa. Sed dixerit quispiam : Igitur non erit vel Joannes, vel quispiam sanctorum vocandus lux? Lucem utique recte dixerimus unumquemque sanctorum, sed lucem illam cum articulo neutiquam dicemus. Unde si quis tibi dixerit, Joannes lux est? annue. Si autem interrogarit, Nu quid Joannes lux illa est ? dic, Non. Non enim ipse proprie lux est, sed lux per participationem, habens B fulgorem a vera luce.