AD LIVIAM AUGUSTAM,

MORTE DRUSI NERONIS,

FILII EJUS,

CONSOLATIO*.

VISA diu felix, mater modo dicta Neronum,
Jam tibi dimidium nominis hujus abest:
Jam legis in Drusum miserabile, Livia, carmen :
Unum, qui dicat jam tibi, mater, habes.
Nec tua te pietas distendit amore duorum :
Nec posito fili nomine, dicis ; Uter?

Et quisquam leges audet tibi dicere flendi?

Et quisquam lacrimas temperat ore tuas?

Hei mihi! quam facile est, quamvis hic contigit

omnes,

Alterius luctu fortia verba loqui!

Scilicet exiguo percussa es fulminis ictu ;
Fortior ut possis cladibus esse tuis.
Occidit exemplum juvenis venerabile morum,
Maximus ille armis, maximus ille toga.
Ille modo eripuit latebrosas hostibus Alpes,
Et titulum belli dux, duce fratre, tulit.

10

15

7, 8. Et quisquam leges audet tibi dicere flendi.] Quis in tanto tamque justo dolore, flendi modum aut leges audeat tibi præcipere? Eodem animi affectu Horat. ad Virgil. de morte Quinctilii Vari, lib. i. Od. 24: "Quis desiderio sit pudor aut modus Tam cari capitis?"-Notanda in sequenti locutio hæc lacrimas ore temperare, quod idem, ac verbis consolatoriis dolorem alicujus imminuere. Hinc sane Statius, Silv. libro v. Carm. v. 60:

"

. Qui dicere legem Fletibus, aut fines audet censere dolendi."

9, 10. Hei mihi! quam facile est, Alterius luctu fortia verba loqui!] Hinc vere et humaniter Charinus ille apud Terent. And. ii. Sc. i. ix. : "Facile omnes, quum valemus, recta consilia ægrotis damus; Tu, si hic sis, aliter sentias!"

11. Scilicet exiguo, etc.] Sic enim tecum isti, de quibus modo: non ea est, quam experiris, jactura, quæ animuin gravioribus servatum calamitatibus usque adeo debeat affligere.

13. Occidit exemplum juvenis, etc.] Non consentiunt inter se scriptores de mortis genere quo Drusus occubuit. Livius enim Epitom. lib. cxl.: "Ex fractura, equo super crus ejus collap

so, trigesimo die quam acciderat, mor-
tuus est." Confuse Vell. Patere. ii.
97: "Illum...fatorum iniquitas, con-
sulem, agentem annum tricesimum,
rapuit." Apertius vere, et quis scit
an non verius, Suet. in Claud. i. par-
rat: ""
Nonnullos tradere ausos sus-
pectum eum Augusto, revocatumque
ex provincia: et quia cunctaretur,
veneno interceptum." Cui vero ex
illis, quæ sentiret, profari licebat,
grassante magis ac magis regnanti-
bus assentandi libidine?

14. Maximus ille armis, etc.] "Cujus ingenium, (inquit Velleius, ii. 97.) utrum bellicis magis operibus, an civilibus suffecerit artibus, in incerto est." Proximeque: "Morum certe dulcedo ac suavitas, et adversus amicos æqua ac par sui æstimatio inimitabilis fuisse dicitur."

16. Et titulum belli dur, duce fratre, tulit.] Verbo quidem Tiberius frater, ut qui natu major, dux exercitus; sed vere dux ille, qui ducebat ad victoriam, sicque titulum, id est, laudem omnem belli hujus tulit. Vid. Dio. Cass. liv. et Vell. Paterc. cujus hæc sunt verba: " Adjutore operis dato fratre ipsius (Tiberii) Druso Claudio."

Ille

20

genus Suevos acre, indomitosque Sygambros Contudit, inque fugam barbara terga dedit; Ignotumque tibi meruit, Romane, triumphum ; Protulit in terras imperiumque novas. Solvere vota Jovi, fatorum ignara tuorum, Mater, et armiferæ solvere vota Deæ, Gradivumque patrem donis implere parabas; Et quoscumque coli jusque piumque Deos. Maternaque sacros agitabas mente triumphos: 25 Forsitan et curæ jam tibi currus erat.

17. Ille genus Suevos acre, etc.] "Ipsum Suevorum nomen unde originem ceperit, plane incertum est. Est equidem immensum montium jugum in Septemtrione, Norvagiam hodie a Suedia dispescens, olim Sevo Romanis auctoribus dictum; cui jam inde ab antiquissimis sæculis adfixa fuit Suionum, sive Sueonum magna gens; est præterea amnis Ptolemæo Zounßoc, Suevus, in Germanicum mare, sive sinum ejus Codanum sese effundens; quorum singula ex uno eodemque fonte, cum universis Suevis sortita fuisse adpellationes suas, nemo temere negaverit. Nec tamen facile quisquam dixerit, cujus vocabulum primum omnium exstiterit, amnis, nationis Suenonum, an vero universæ gentis Suevorum." Cluver. German. Antiq. iii. 24.-Indomitosque Sygambros. Horum populorum, qui varie apud scriptores occurrunt denominati, Sicambri, Sygambri et etiam Sugambri, non dubitat vir idem doctissimus Cluver. ibid. c. 9. quin nomen quasitum sit a flumine Sige, quod accoluisse eos, antequam ab Ubiis pulsi, ad Rheni divortium descenderunt, credibile est. Hinc etiam oppidum est in Sigambrorum finibus, Sigeburg nomine, veteris sedis ad Sigum amnem memoriam servans. Quapropter om

nium rectissime nomen eorum scribi Latine putat Sigambri.

20. Protulit in terras imperiumque novas.] Sed hæc ad tempus. "Difficilius est enim, inquit Florus, provincias obtinere, quam facere." Victi quippe magis Germani, quam domiti, Romanos mores magis, quam arma, sub imperatore Druso susceperant ; cui quum in imperio Varus successisset, superbia mox et intempestiva crudelitate irritare victorum animos, qui, correptis subito, Arminio duce, armis, Varianas legiones, tres quidem numero, profligarunt. Quæ clades, ipsa Cannensi exitu fœdior, tanto Augustum dolore confecit, ut per continuos menses, barba, capilloque summisso, caput interdum foribus illideret, vociferans: Quinctili Vare, legiones redde. Suet. August. 23.-Non hic Varus, cujus de morte Virgil. Horatius consolatur, Od. I. 24, 1; sed ad hunc referendum quod ipse Virg. Ecl. vi. 12: "... Nec Phoebo gratior ulla est, Quam sibi quæ Vari præscripsit pagina nomen."

24. Et quoscumque coli, etc.] Deos intelligit cæteros, quos colere æquum et pium est.

26. Forsitan et cura, etc.] Currum jam triumphalem mente exor

nabas.

Funera pro

sacris tibi sunt ducenda triumphis; Et tumulus Drusum pro Jovis arce manet. Fingebas reducem; præceptaque mente fovebas Gaudia; et ante oculos jam tibi victor erat. 30 Jam veniet; jam me gratantem turba videbit : Jam mihi pro Druso dona ferenda meo. Obvia progrediar, felixque per oppida dicar; Collaque et hoc oculos illius ore premam. Talis erit; sic occurret, sic oscula junget: Hoc mihi narrabit; sic prior ipsa loquar. Gaudia vana foves; spem pone, miserrima, falsam: Desine de Druso læta referre tuo.

Cæsaris illud opus, voti pars altera vestri,

35

40

Occidit: indignas, Livia, solve comas. Quid tibi nunc mores prosunt, actumque pudice Omne ævum, et tanto tam placuisse viro? Quidque pudicitia tantum inviolata bonorum, Ultima sit laudes inter ut illa tuas?

28. Et tumulus Drusum, pro Jovis arce, manet.] Pro Capitolio, ubi Jovi Opt. Max. templum exstructum erat, quod victorem ascensurum Livia Drusum speraba, ignara scilicet fatorum quæ ipsum oppresserant.

31. Jam veniet, etc.] Suus eam ita ludit error vere maternus, et quæ dicet, quæque dicenti referet filius, animo jam præcipiat.

39. Cæsaris illud opus.] Eo sensu Casaris opus Drusum dicit, quod illum sibi et Tiberium fratrem in filios Augustus adscripserat.-Voti pars altera vestri. Sic ex ipso Ovidio corrigendum, qui Pont. iv. Eleg. xiii. 47: "Sic valeant pueri, votum commune duorum." Alii omnes: Veluti pars altera vestri.

41. Quid tibi nunc mores, etc.] Nimius hic poeta in Liviæ laudibus:

parciores multo, sed forsan iniquiores, Tacit. Suet. Dio. Patercul. vero, lib. ii. 130. per omnia Deis, quam hominibus, similiorem feminam dicere non dubitat.

43. Quidque pudicitia tantum inviolata bonorum?] Locus certe mendosissimus, in quem tamen restituendum vicissim, sed frustra, conspirasse video viros doctissimos. Non male Pithæus, in tantum inviolata bonorum. Maxima quippe pudicitiæ laus, quæ in tanto bonorum concursu, id est, quum tot suppeditent causæ, quæ possint violare, inviolata permanet. Sed Latina minus locutio hæc, quam ut admittendam putaverim. Micylli vestigiis insistens Heinsius, aliquando cogitabat: "Quidque pudicitia tantum cumulasse bonorum?" Ut sit sensus: quid tibi profuit tantum bo

50

Quid tenuisse animum contra sua secula rectum;
Altius et vitiis exseruisse caput?
46
Nec nocuisse ulli, et fortunam habuisse nocendi ?
Nec quemquam nervos extimuisse tuos?
Nec vires errasse tuas Campoque Foroque;
Quamque libet citra continuisse domum?
Nempe per hos etiam Fortunæ injuria mores
Regnat; et incerta est hic quoque nixa rota.
Hic quoque sentitur: ne quid non improba carpat,
Sævit; et injustum jus sibi ubique facit.
Scilicet immunis si luctus una fuisset
Livia, Fortunæ regna minora forent?
Quid? si non habitu sic se gessisset in omni,
Ut sua non essent invidiosa bona?

55

Cæsaris adde domum; quæ certe, funeris expers,
Debuit humanis altior esse malis.

Ille vigil, summa sacer ille locatus in arce,
Res hominum ex tuto cernere dignus erat.

norum (tot virtutes) adeo pudicitia
cumulasse, (superasse,) ut sit illa (pu-
dicitia scilicet) ultima (extrema, sum-
ma) tibi virtus, tot inter virtutes.
Legebat Clericus (Jean Le Clerc :)
Quidve pudicitiæ (profuit) turba in-
violata bonorum?

47. Nec nocuisse ulli, et fortunam habuisse nocendi.] Hanc quoque laudem Paterc. loc. cit. Liviæ tribuit, "cujus, inquit, potentiam nemo sensit, nisi aut levatione periculi, aut accessione dignitatis."

49, 50. Nec vires errasse tuas, etc.] Quid juvat nec suffragia in comitiis, nec in foro judicia corrupisse, quum utrumque tibi, pro tuis viribus, (quæ tua est potentia) facile admodum cessisset? Quamque libet citra constituisse domum. Vires subintell. aut nervos; et sic e præcedenti 48. interpreteris: nulla domus est, quantumvis

60

humilis (quælibet) quæ quid possis unquam extimuerit. Legendum igitur cum Heinsio, continuisse.

51. Nempe per hos mores.] Per hos mores intelligendum, meo quidem judicio, de iis principibus qui insolentiori potentiæ suæ usu, animos exasperant; sicque fortunæ subserviunt inscii, quæ brevi a miseris pœnas repetit favoris sui. Unde fit, ut miscere principatum cum publica libertate sit res omnium difficillima; statioque (in rota fortunæ) maxime lubrica. Nihil aliud, credo, poeta voluit innuere.

54. Injustum jus sibi ubique facit.] Hoc sibi fortuna arrogat injuste, ut ubique dominetur.

57. Quid? si non habitu, etc.] Fortunæ hoc laudi tribuit, quæ talem se semper gesserat, quo minorem, quæ largitur bona, invidiam sui facerent.

61. Ille vigil, summa sacer ille, etc.]