tificem, in loco videlicet de quo dictum est. Sextam quoque legem prioribus adjungit his verbis: Anima si peccaverit et fecerit adversus unum ex omnibus præceptis, aliquid eorum, quæ non oportet facere, et non cognoverit, et deliquerit, et acceperit peccatum suum, rursus offeret Pontifici arietem et orabit pro ipso sacerdos, pro ignorantia ejus quam ignoravit, et hic ipse non novit, et dimittetur ei s. . Septimam item scribit legem hoc modo: Anima si peccaverit, et contemnens contempserit præcepta Domini et mentita fuerit proximo suo in deposito, communicationis aut rapinæ causa, vel injuria aliqua affecerit proximum suum, vel invenerit rem perditam, ac de ea ipse mentita fuerit, καὶ οὗτος οὐκ ᾔδει, καὶ ἀφεθήσεται αὐτῷ. » Ηδη δὲ A pro peccato suo * ; » offeret autem rursus ad PonΕβδομόν φησι· « Ψυχὴ ἂν ἁμάρτῃ, καὶ παριδών παρἴδῃ τὰς ἐντολὰς Κυρίου, καὶ ψεύσηται πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ ἐν παρακαταθήκῃ, περὶ κοινωνίας ἢ ἁρπαγής, ἢ ἡδίκησέ τι τὸν πλησίον, ἢ εὗρεν ἀπώ λειαν, καὶ ψεύσηται περὶ αὐτῆς, καὶ ὀμόσῃ ἀδίκως περὶ ἑνὸς ἀπὸ πάντων ὧν ἐὰν ποιήσῃ ἄνθρωπος, ὥστε ἁμαρτεῖν ἐν τούτοις, καὶ ἡνίκα ἂν ἁμάρτη καὶ πλημμελήσῃ καὶ ἀποδῷ τὸ ἅρπαγμα ὃ ἥρω πασεν, ἢ τὸ ἀδίκημα ὃ ἠδίκησεν, ἢ τὴν παρα καταθήκην, ἥτις παρετέθη αὐτῷ, ἢ τὴν ἀπώλειαν ἣν εὗρεν, ἀπὸ παντὸς πράγματος οὗ ὤμοσε περὶ αὐτοῦ ἀδίκως, καὶ ἀποτίσει αὐτὸ τὸ κεφάλαιον καὶ τὸ ἐπίπεμπτον. » Ἐχρῆν δ' ἂν μετὰ τὸ ἐξαγορεῦσαι τὸ ἁμάρτημα, καὶ μετὰ τὸ ἀποτίσαι, σπεύ δειν πάλιν, πάντα ὑπερθέμενον, εἰς τὸν τόπον ὃν ἂν Bet juraverit inique pro uno ex omnibus quæἐκλέξηται Κύριος ὁ Θεὸς, καὶ προσφέρειν γε περὶ τῆς πλημμελείας κριὸν ἄμωμον· καὶ ἐξιλάσεται περὶ αὐτοῦ ὁ ἱερεὺς ἔναντι Κυρίου, καὶ ἀφηθήσεται αὐτῷ. Ταῦτα καὶ περὶ τῶνδε ὁ θαυμάσιος Μωϋσῆς, περί τε τῶν ἀκουσίως ἡμαρτηκότων, καὶ περὶ τῶν κατ' ἄγνοιαν, ἐξηκριβώσατο, πόῤῥωθεν τῶν κατὰ προαίρεσιν πλημμελημάτων, ἐφ ̓ οἷς καὶ ἀπαραιτήτους ὁρίζει τιμωρίας τοὺς οἰκείους ἀναστέλλων. Ο γὰρ ἐπὶ τοῖς ἀκουσίοις μή πρότερον νείμας συγγνώμην, ἢ ἐξαγορεῦσαι τὸ ἁμάρτημα, κάπειτα ὥσπερ μικρὰν τιμωρίαν διὰ τῆς προστεταγμένης θυσίας εισπραξά μενος τὸν ἡμαρτηκότα, διά τε τῆς ἐπὶ τὸν ἁγνὸν τό τον ἀμελλή του πορείας τὴν σπουδὴν ὁμοῦ καὶ τὸ εὐ λαβὲς ἐπιτείνας τῶν κατ' αὐτὸν θεοσεβεῖν προηρημέ νων, πῶς οὐχὶ τῶν ἑκουσίως δρωμένων πολὺ πρότε- C ρον ἐπίσχοι ἂν τὰς ὁρμάς; Τί δὴ οὖν πρὸς ταῦτα συλλογίζεσθαι χρῆν, ὅτε δή, ὡς εἴρηται, συγκεφα λαιούμενος τὰ πάντα ὁ Μωϋσῆς ἐπισκήπτει, λέγων· • Ἐπικατάρατος πᾶς ὃς οὐκ ἐμμενεῖ ἐν πᾶσι τοῖς ἐγγεγραμμένοις τοῦ νόμου, τοῦ ποιῆσαι αὐτά; κ Αρα γὰρ τοὺς ἐκ περάτων γῆς μέλλοντας κατὰ Μωϋ σέα θεοσεβεῖν, ὡς ἂν φύγοιεν μὲν τὴν κατάραν, τύ χοιεν δὲ τῆς ἐπηγγελμένης πρὸς τὸν ̓Αβραὰμ εὐλο γίας, ταῦτα πάντα χρῆν πράττειν, καὶ τρίτον τοῦ ἔτους ἀπαντᾶν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα; καὶ τὰς ἐκ πάντων δὲ τῶν ἐθνῶν θεοσεβεῖν προκεκριμένας γυναῖκας, ἄρτι τόκων καὶ ὠδίνων παυσαμένας, τοσαύτην στέλ λεσθαι πορείαν, ὡς ἂν τὴν προστεταγμένην ὑπὸ Μωϋσέως θυσίαν ἐφ' ἑκάστῳ τῶν γεννωμένων ἀνενέγκαιεν; ἢ τοὺς ἐφαψαμένους νεκροῦ σώματος, ἢ τοὺς ἐπίορκον όμωμοκότας, ἢ τοὺς ἀκούσιόν τι δεδρα κότας ἐκ περάτων γῆς ἥκειν, τρέχειν τε καὶ σπεύδειν ἐπὶ τὸν νενομοθετημένον καθαρισμόν, ὡς ἂν ἐκφύ γοιεν τὴν τῆς κατάρας ἐπίσκηψιν; Αλλὰ συνορᾷς, ὡς καὶ αὐτοῖς τοῖς ἀμφὶ τὰ Ἱεροσόλυμα κατοικοῦσι, καὶ ἐπὶ μόνης τῆς Ἰουδαίας τὰς διατριβάς ποιουμένοις ὁ κατὰ Μωϋσέα βίος δυσκατόρθωτος ἦν· μήτι γε δυ νατὸς ἐπιτελεῖσθαι καὶ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν (5). Ἔνθεν "Levit. v, 15. 35 Ibid. 17, 18. 36 Ibid. vi, 2-7. (3) Μήτι γε δυνατὸς ἐπιτελεῖσθαι καὶ τοῖς λοιτοῖς ἔθνεσι. 4 Nedum tale ut posset a reliquis gen. tibus observari, vertit Donatus, male; mens enim Eusebii est multo minus hoc vivendi institutum a cunque facit homo, et peccat : et quandocunque peccaverit ac deliquerit, et restituerit rem quam abstulit, aut injuriæ a se illatæ, satisfecerit, 5 aut depositum quod suæ fidei commissum fuerat, reddiderit, aut rem perditam quam invenit, ex omni re pro qua inique juravit solvet ipsum totum, et ejus insuper quintam partem 36. Ceterum oporte bat postquam prodiderat peccatum ac solverat, omnibus negotiis posthabitis propere, abire ad locum, quem elegerat Dominus Deus, et offerre pro delicto arietem immaculatum, et sic orare pro co sacerdotem apud Dominum, et dimitti ei. Hæc sane Moses ille admirandus tam de iis qui inviti peccaverint, quam de iis qui per ignorantiam, diligentissime tractavit seorsum ab iis quæ voluntarie peccantur, quibus etiam inexorabiles irrogat pœnas, ut suos ita cohibeat, ac refrenet. Qui enim iis, qui inviti peccaverint non prius veniam tribuit, quam peccatum annuntiaverint, ac deinde ei qui peccavit quasi levem pœnam per indictum illud sacrificium irrogat, et per accessionem sine mora ad locum sanctum, studium simul et religionem eorum intendit, qui se auctore in divino cultu uti velint, qui fieri potest ut non multo prius ab iis quæ voluntarie committuntur, cohibuerit appetitus ? Quid ad haec igitur argumentari oportet, quando, ut dictum est, cuncta redigens in summam Moses, sic imprecatur ? « Exsecrabilis omnis quicunque non steterit omnibus, quæ in lege scripta sunt, ut faciat Dea 37 . Ergo etiam in extremis terræ finibus habitantes, si ritus Mosaicos servare volebant, ut talem exsecrationem vitarent, promissamque Abrahæ benedictionem contingerent, hæc omnia facere oportebat ? ac ter singulis annis Hierosolyma petere ? ex omni præterea natione, quæ tales sibi ritus servandos proposuisset, feminas partu modo ac doloribus levatas tam longum iter ingredi, ut quod imperasset Moses sacrificium, pro singulis 37 Deut. xxvπ, 26. Judæis apud alias gentes degentibus potuisse observari. Legendum igitur ἐν τοῖς λοιποῖς, εἰ μοι ἔθνεσιν addendum forte Ἰουδαίοις, verten iumque: nedumt.u. p. a Jut@is apud alias genies degenjibus observari. 38 Θεοῦ μετὰ τὴν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν τοῖς αὐτοῦ ματ θηταῖς εἰπών· . Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, » ἐπιλέγει, ο διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν. » Οὐ γὰρ τὰ Μωϋσέως νόμιμα διδάσκειν πάντα τὰ ἔθνη παρεκελεύσατο, ἀλλ' ὅσα αὐτὸς ἐνετείλατο. Ταῦτα δὲ ἦν, τὰ ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις αὐτοῦ φερόμενα. Εἰκότως οὖν καὶ οἱ αὐτοῦ μαθηταὶ καὶ οἱ ἀπόστολοι ἐν τῇ περὶ τῶν ἐθνῶν σκέψει ὁμολογοῦσι μὴ δύνασθαι τὰ Μωϋσέως νόμιμα τοῖς ἔθνεσιν ἐφαρμόζειν· ὅτε μήτε αὐτοῖς μήτε τοῖς πατράσιν αὐτῶν εὐκατόρθωτα γέγονε. Λέ γει δ ̓ οὖν ἐν ταῖς Πράξεσιν ὁ Πέτρος· « Νῦν οὖν τί πειράζετε τὸν Θεὸν, ἐπιθεῖναι ζυγὸν ἐπὶ τὸν τράχηλον τῶν μαθητῶν, ὃν οὔτε οἱ πατέρες ἡμῶν οὔτε ἡμεῖς puerperiis offerrent ? item qui aut mortuum corpus Α εἰκότως ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Υἱὸς τοῦ attigissent, aut pejerassent, aut inviti aliquid fecissent, eos ab extremis terræ finibus venire, ac properantes excurrere ad eam quæ lege sancita esset, purgationem, ut exsecrationis poenam efugerent ? Sed plane perspicis ut vel ipsa Hierosolyma incolentibus, atque in una Judæa versantibus ac degentibus Mosaicum illud vivendi institutum servatu difficile esset, nedum tale ut posset a reliquis gentibus observari. Proinde Salvator ac Dominus noster Jesus Filius Dei post reditum a morte ad vitam, 6 cum ad discipulos suos dixissette ac docete omnes gentes , tum merito adjunxit: • docentes eos servare omnia, quæcunque præcepi vobis ". Non enim quæ in Mosis legibus sunt, docere omnes gentes imperabat : sed Β ἰσχύσαμεν βαστάσαι; ν Εἰκότως δὲ καὶ αὐτὸς ὁ quæcunque ipse præceperat. Hæc porro sunt, quæ in illius Evangeliis continentur Merito igitur et discipuli ejusdem, et apostoli, cum habere gentium rationem vellent, in hoc inter se convenerunt : ut quæ in Mosis legibus continentur, nequaquam gentibus possent accommodari, quippe quæ neque ab ipsis, neque a patribus ipsorum servari potius con. staret. Ergo in Actis Petrus loquitur: Nunc ergo quid tentatis Deum, imponere jugum super cervices discipulorum, quod neque patres nostri, neque nos portare potuimus to ? » sed etiam ipse Moses propter hæc ipsa quæ diximus, merito et alterum præter se surrecturum ait Prophetam, et hunc ipsum legum auctorem futurum cunctis gentibus nuntiat, Christum eo modo significans, et eidem ut pareant, suis omnibus imperat : quam rem his ferme verbis divinat : Prophetam vobis suscitabit Dominus Deus ex fratribus vestris tanquam me, illum audietis in omnibus quæ loquetur vobis. Quæcunque vero anima non audierit Prophetam illum, delebitur de genere suo * ). Porro autem prophetam hunc Christum ipsum videlicet a Judaeis oriundum, alibi item omnibus gentibus imperaturum, enuntiat his verbis: «Quanı pulchræ domus tuæ Jacob, tentoria tua, Israel; ut saltus umbrosi, ut hortus juxta fluvium, ut tabernacula, quæ fixit Dominus. Prodibit homo ex semine ejus, et dominabitur gentibus multis, et extolletur regnum ejus 4., Quin etiam, cum duodecim omnino apud Hebræos essent tribus, ex qua illarum oriturus hic apud gentes legum auctor, qui cauitur a propheta, et quibus temporibus futurus esset, quod de tribu Juda videlicet, quodque tune, cum defecerint qui a majoribus sibi traditum Judaicæ gentis imperium tenere consuevissent, planissime indicat his verbis: c non deficiet, inquit, princeps de Juda, neque dux de femoribus ejus, donec veniant quæ reposita sunt ipsi, et ipse exspectatio gentium : sed quænam hæc exspectatio erat præter eam quæ Abrahæ quondam promissa fuerat? quod videlicet in ipso omnes gentes terræ essent benedicendæ. Itaque etiam ipse Moses visus est optime intelligere futurum esse aliquando, ut leges 7 quas ipse tuisset, omnibus gentibus accommodari non possent. Ad ea vero eracula comprobanda et conficienda quæ Abrahæ reddita sunt, altero opus esse propheta, sed hic erat quem de tribu Juda proditurum, multisque gentibus dominaturum superiori testimonio confirmavera!. 41 D Μωϋσῆς τούτων αὐτῶν ἕνεκεν, ἕτερον παρ' ἑαυτὸν 43 » Matth. xxvi, 49. 39 lbid. 20. 10 Acl. xv, 10, 4 Deut. xvult, 15, 19. 4 Num. xxiv, 5, 7. 69 Gen. xLIX, 10. CAPUT IV. Quanam de causa, cum omnium Judæorum oracula acceperimus, eorumdem vivendi institutum recusarimus. His igitur de causis sacros Hebræorum libros, utpote qui de nobis gentibus oracula contineant, quasi proprios nostros, et accepimus et amplexi sumus eoque magis quod non unus Moses de legum auctore apud gentes post seipsum futuro est vaticinatus, sed etiam ipso Mose posteriores propheta, ut breviter dicam, universi eidem illi similia cecinerunt, ut David, qui ait : e Constitue, Domine, legumlatorem super eos, agnoscant gentes, quod homines sunt 4. » Vide, quaeso, ut hic quoque alterius legumilatoris meminit. Quocirca alibi idem illud, et Mosaicum canticum, sed aliud quoddam novum, in hunc modum : c Cantate Domino canticum novum, cantate Domino omnis terra. Annuntiate in gentibus gloriam ejus: in omnibus populis mirabilia ejus. Quoniam magnus Dominus et laudabilis valde terribilis est supra omnes deos. Quoniam omnes dii gentium, demonia : Dominus autem cœlos fecit. Afferte Domino tribus gentium, afferte Domino gloriam nomini ejus 5. Et rursus: Διὰ δὴ οὖν ταῦτα ὡσὰν τὰ περὶ ἡμῶν τῶν ἐθνῶν θεσπίσματα περιεχούσας τὰς παρ' Εβραίοις ἱερὰς βίβλους, ἅτε καὶ ἡμῶν οἰκείας οὔσας εἰλάμεθά τε καὶ ἐστέρξαμεν, ὅτε μάλιστα οὐ μόνον Μωσῆς περὶ τοῦ μετ' αὐτὸν ἥξοντος νομοθέτου τῶν ἐθνῶν προανε φώνει, ἀλλὰ καὶ οἱ μετ' αὐτὸν προφῆται συλλήβδην εἰπεῖν ἅπαντες τὰ ὅμοια προεκήρυττον. Ωσπερούν ὁ Δαβὶδ φάσκων· « Κατάστησον, Κύριε, νομοθέτην ἐπ' αὐτοὺς, γνώτωσαν ἔθνη, ὅτι ἄνθρωποί εἰσιν. » Ὅρα ὡς δευτέρου μέμνηται καὶ οὗτος νομοθέτου ἐθνῶν. Διὸ καὶ ἐν ἑτέρῳ ψαλμῷ τοῖς ἔθνεσι προσφωνεῖ ᾄδειν οὐ τὸ παλαιὸν καὶ Μωσαϊκὸν ᾆσμα, ἀλλ' Β hic gentibus imperat canere non antiquum amplius ἕτερον καινὸν, λέγων· . ̓́Ασατε τῷ Κυρίῳ ἆσμα καινὸν, ᾄσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ. Ἀναγγεί λατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὴν δόξαν αὐτοῦ, ἐν πᾶσι τοῖς λαοῖς τὰ θαυμάσια αὐτοῦ. Ὅτι μέγας Κύριος και αἰνετὸς σφόδρα· φοβερός ἐστιν ἐπὶ πάντας τοὺς θεούς. "Οτι πάντες οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶν, δαιμόνια· ὁ δὲ Κύριος τοὺς οὐρανοὺς ἐποίησεν. Ἐνέγκατε τῷ Κυρίῳ αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν, ἐνέγκατε τῷ Κυρίῳ δόξαν ὀνόματι αὐτοῦ. » Καὶ πάλιν· « Εἴπατε ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι Κύριος ἐβασίλευσε· καὶ γὰρ κατώρθωσε τὴν οἰκουμένην, ἥτις οὐ σαλευθήσεται. « Καὶ πάλιν· • Ασατε τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινὸν, ὅτι θαυμαστὰ ἐποίησεν. Εγνώρισε Κύριος τὸ σωτήριον αὐτοῦ· ἐναντίον τῶν ἐθνῶν ἀπεκάλυψε τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ. Εἶδοσαν πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. » Καὶ ὅρα τίνα τρόπον ἐν τούτοις τὸ καινὸν ᾆσμα οὐ τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, ἀλλὰ τοῖς πᾶσιν ἔθνεσι καταγγέλλει, τοῦ διὰ Μωσέως παλαιοῦ μόνοις Ἰου δαίοις προσήκοντος. Τοῦτό τοι τὸ καινὸν ᾆσμα, καινὴν Διαθήκην Ιερεμίας, ἕτερος παρ' Εβραίοις προφήτης, ἀποκαλεῖ, λέγων· . Ἰδοὺ ἡμέραι έρχονται, λέγει Κύ ριος, καὶ διαθήσομαι τῷ οἴκῳ Ἰσραὴλ, καὶ τῷ οἴκῳ Ἰούδα Διαθήκην καινήν· οὐ κατὰ τὴν Διαθήκην ἣν διεθέμην τοῖς πατράσιν αὐτῶν, ἐν ἡμέρᾳ ἐν ᾗ ἐπελαβόμην τῆς χειρὸς αὐτῶν, ἐξαγαγεῖν αὐτοὺς ἐκ γῆς Αἰγύπτου· ὅτι αὐτοὶ οὐκ ἐνέμειναν ἐν τῇ Διαθήκῃ μου, κἀγὼ ἡμέλησα αὐτῶν, λέγει Κύριος. Ὅτι αὕτη ἡ Διαθήκη ἣν διαθήσομαι τῷ Ἰσραήλ, λέγει Κύριος, διδοὺς νόμους μου, ἐπὶ τὴν διάνοιαν αὐτῶν καὶ ἐπὶ τὰς καρδίας αὐτῶν γράψω, καὶ ἔσομαι αὐτῶν Θεός, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μου λαός. » Ορᾶς καὶ τοῦτον, ὡς διαστελλόμενος δύο Διαθήκας, τὴν μὲν παλαιὰν ὀνομάζει, τὴν δὲ καινήν; καί φησι τὴν κοινὴν οὐ κατὰ τὴν παλαιὰν ἔσεσθαι, ἣν διέθετο τοῖς πατρά σιν; Ἡ μὲν γὰρ τοῖς ἀποπεσοῦσι τῆς τῶν προγόνων εὐσεβείας Ἰουδαίοις, τὸν Αἰγυπτιακὸν δὲ βίον καὶ τρόπον ζηλώσασιν, ἐπί τε τὴν πολύθεον πλάνην, καὶ τὴν ἀμφὶ τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν δεισιδαιμονίαν όλι σθήσασιν νενομοθέτητο, ὡσὰν πεσόντας ἀνεγείρουσα καὶ ἀνορθοῦσα τοὺς πρηνεῖς κειμένους καταλλήλοις διδασκαλίαις· ο Δικαίοις γάρ, φησί, ο νόμος οὐ "Psal. ix, 21. 45 Psal. xcv, 1-7. 46 Ibid. 10. PATROL. GR. XXII. Dicite in gentibus quod Dominus regnavit Elenim correxit orbem terræ, qui non commovebi tur 46. . Et alibi : • Cantate Domino canticum novum, quia mirabilia fecit. Notum fecit Dominus salutare suum, in conspectu gentium revelavit justitiam suam. Viderunt omnes fines terra salutare Dei nostri 7. Hoc etiam loco considera quem. admodum novum canticum non uni Judaicæ genti, sed omnibus omnino gentibus indicit, quando illud antiquum Mosaicum solis conveniebat Judæis. Hoc sane novum canticum 8 Jeremias alius apud Hebræos propheta Novum Testamentum appellat his verbis : e Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et disponam domui Israel, et domui Juda Testamen tum Novum, non secundum Testamentum, quod disposui patribus eorum : quo die apprehendi manum eorum, ut educerem eos de terra Ægypti : eo quod ipsi non manserunt in iis quæ erant Testa menti mei, ego item neglexi eos, dicit Dominus. Quoniam hoc Testamentum quod disponam Israel, dicit Dominus, dans leges meas in interiorem sensum eorum, et in cordibus eorum describam, et ero ipsorum Deus, et ipsi erunt mihi populus *. » Cernis item hunc, dum duo Testamenta distinguit, ut hoc quidem vetus, illud vero novum appellet? et novum dicat non veteri illi quod patribus condidit simile futurum? illud enim lapsis a majorum pietate Judæis vitamque Ægyptiacam ac mores æmulantibus, et ad errorem colendi multos deos, super stitionemque gentium, quæ simulacra veneraban tur, declinantibus legis loco impositum est, ut et eos qui ceciderant excitaret, et mutuis inter ipsos * Psal. sevi, 1-5. 68 Jer. ΧΧΧΙ, 51-53. 2 doctrinis confossos, atque prostratos erigeret. Α κεῖται, ἀνόμοις δὲ καὶ ἀνυποτάκτοις, ἀσεβέσι καὶ • Justis enim, inquit, lex posita non est, sed iniquis et pervicacibus, et impiis, et peccatoribus, et borum similibus 9. Novum autem eos, qui per Salvatorem nostrum Dei beneficio ac munere consurrexerint, ad promissum Dei regnum ut cant et properent, quasi manuducit, atque instruit, omnes æque homines vocans in unam atque eamdem bonorum communitatem. Hoc igitur Novum Testamentum, legem novam vocat alius itemjapud Hebræos propheta Isaias dicens: Nam de Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem : et judicabit inter gentes, et venient omnes gentes, et congregabuntur omnes populi, et dicent : Venite, ascendainus in montem Domini et in domum Dei Jacob 50. › Sed que tandem lex de Sion proficiscens, diversa Β ἁμαρτωλοῖς, καὶ τοῖς παραπλησίοις. Ἡ δὲ καινὴ τοὺς διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν χάριτι καὶ δωρεᾷ Θεοῦ ἀνεγηγερμένοις ἐπὶ τὸ βαδίζειν καὶ σπεύδειν εἰς τὴν ἐπηγγελμένην τοῦ Θεοῦ βασιλείαν χειραγωγεί, πάντας ἐπίσης ἀνθρώπους εἰς μίαν καὶ τὴν αὐτὴν τῶν ἀγαθῶν μετουσίαν προκαλουμένη. Ταύτην τὴν και νὴν Διαθήκην αὖθις νόμον ὀνομάζει καινὸν Ἡσαΐας, ἄλλος πάλιν παρ' Εβραίοις προφήτης, λέγων· « Εκ γὰρ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, καὶ λόγος Κυρίου ἐξ Ἱερουσαλήμ, καὶ κρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐθνῶν, καὶ ἥξουσι πάντα τὰ ἔθνη, καὶ συναχθήσονται πάντες οἱ λαοὶ, καὶ ἐροῦσι· Δεῦτε, καὶ ἀναθῶμεν εἰς τὸ ὄρος Κυρίου, καὶ εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ. Τίς δ' ἂν εἴη ὁ ἐκ Σιὼν προεληλυθὼς νόμος, ἕτερος ὢν τοῦ ἐπὶ τῆς ἐρήμου διὰ Μωσέως ἐν τῷ Σινὰ ὄρει νενομοθέτη μένου, ἀλλ ̓ ἢ ὁ Εὐαγγελικός λόγος, ὁ διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ ἐκ τῆς Σιών προεληλυθώς, καὶ διελθὼν πάντα τὰ ἔθνη ; πρόδηλον γὰρ ὡς ἀπὸ τῆς Ἱερουσαλήμ, καὶ τοῦ ταύτῃ προσπαρακειμένου Σιὼν ὅρους, ἔνθα τὰς πλείστας διατριβάς τε καὶ διδασκαλίας ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν πεποίητο, ὁ τῆς Καινῆς Διαθήκης αὐτοῦ ἀρξά μενος νόμος, κἀκεῖθεν προελθὼν, εἰς πάντας ἐξέλαμε ψεν ἀνθρώπους ἀκολούθως ταῖς αὐτοῦ φωναῖς, ἃς πρὸς τοὺς αὑτοῦ μαθητὰς πεποίητο, φήσας· . Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, διδάσκοντες αὐτ τοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν. » Τίνα δὲ ταῦτα ἦν, ἀλλ ̓ ἢ τὰ τῆς Καινῆς Διαθήκης μαθήματά τε καὶ παιδεύματα; Επειδή τοίνυν ταῦθ' οὕτως C ἔχειν ἀποδέδεικται, ὥρα νῦν ἰδεῖν τὸν τρόπον τῆς Και νῆς Διαθήκης, καὶ τοῦ προκεκηρυγμένου καινοῦ ᾄσματός τε καὶ νόμου. rationem ac modum. duntaxat ab ea quæ in monte Sina per Mosem data Quisnam modus Novi Testamenti, cujus Christus est auctor. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'. Τίς ὁ τοῦ Χριστοῦ τῆς Καινῆς Διαθήκης τρό πος. Ἡ μὲν δὴ παλαιά Διαθήκη καὶ ὁ διὰ Μωσέως νόμος μόνῳ τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, καὶ τούτῳ ἐπὶ τῆς οἰκείας γῆς οἰκοῦντι, κατάλληλος ἀποδέδεικται, οὔτε δὲ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι τοῖς καθ' ὅλης τῆς οἰκουμένης, οὔτε τοῖς ἐπὶ γῆς ἀλλοδαπῆς ἀπῳκισμένοις Ιουδαίοις· τὸν δὲ τῆς Καινῆς Διαθήκης τρόπον πᾶσιν ἔθνεσιν βιω Ita quidem ostensum jam est, quemadmodum Vetus illud Testamentum, lexque Mosaica uni Judaicæ genti, et huic ipsi propriam terram incolenti accommodari posset, ac neque reliquis gentibus, quæ toto terrarum orbe tenerentur, neque alienas terras incolentibus Judæis conveniret : quodque Novi Testamenti rationem ita oporteret insti- D φελῆ χρὴν δή που καταστῆναι, ὡς μηδαμῶς μηδαμόθεν tui, ut omnibus gentibus ad vitam prodesse posset, ut ne prorsus ullo modo, ullave ratione, qui hoc vitæ institutum ingredi vellent, impedirentur: neque aut regionis, aut generis, aut loci, aut alterius cujuspiam rei omnino causa, possent excusari. Talis porro et lex, et vita plane exstitit ea, quæ a Salvatore nostro Jesu Christo instituta est, qua prisca illa, et ipso Mose antiquior instauratur religio, ad cujus normam et Abraham, et ejus majores vixisse facile demonstrantur. Quod si velis Christianorum vivendi rationem, atque eam quam Christus per omnes gentes disseminavit religionem, cum co et religionis et justitiæ instituto comparare, et contendere, quo et Abraham et Abrahæ similes 60 1 Τim. 1, 9. to Isa. 11, 5-4. * Matth. XXVI, 19, 20. παραποδίζεσθαι τοὺς κατὰ τοῦτον πολιτεύεσθαι μέλ λοντας, μήτ' ἀπὸ χώρας, μήτ' ἀπὸ γένους, μήτ' ἀπὸ τόπου, μήτε ἔκ τινος ἑτέρου τὸ σύνολον. Τοιοῦτος δὲ πέφηνεν ὁ πρὸς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ νεο νομοθετημένος νόμος τε καὶ βίος, τὴν παλαιοτάτην και πρεσβυτέραν Μωσέως εὐσέβειαν ἀνανεούμενος, καθ' ἣν ὁ Θεοφιλὴς Ἀβραὰμ, καὶ οἱ τούτου προπάτορες δείκνυνται πεπολιτευμένοι. Εἰ γοῦν ἐθελήσειας τόν τε Χριστιανῶν βίον, καὶ τὴν ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ πᾶσιν ἔθνεσι καταβεβλημένην θεοσέβειαν συνεξετάσαι τῷ τρόπῳ τῶν ἀμφὶ τὸν ̓Αβραὰμ ἐπ ̓ εὐσεβείᾳ καὶ δια καιοσύνῃ μεμαρτυρημένων, ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν εὑρή σεις. Ἐκεῖνοί τε γὰρ, τῆς πολυθέου πλάνης ἀποχω ρήσαντες, καὶ τὴν περὶ τὰ ἀγάλματα δεισιδαιμονίαν ἀποστραφέντες, ὑπερκύψαντες δὲ καὶ τὴν ὁρωμένην Α usos divinæ litterae prædicant, facile unum atque ἅπασαν κτίσιν, καὶ μήθ' ἥλιον, μήτε σελήνην, μήτε τι τῶν μερῶν τοῦ παντὸς θεοποιήσαντες, ἐφ' ἕνα τὸν ἀνωτάτω.Θεὸν, αὐτὸν δὴ τὸν ὕψιστον τοῦ οὐρανοῦ καὶ γῆς δημιουργὸν, ἑαυτοὺς ἀνήγαγον· ὃ καὶ συν ἔστησιν αὐτὸς ὁ Μωσῆς ἐν ταῖς τῆς ἀρχαιολογίας Ιστορίαις, τὸν Ἀβραὰμ ἀναγράφων φάσκοντα· « Έχο τενῶ τὴν χεῖρά μου πρὸς τὸν Θεὸν ὕψιστον, ὃς ἔκτισε τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ πρό γε τούτου εἰσο άγων τὸν Μελχισεδέκ, ὃν δή φησιν ἱερέα γεγονέναι τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, τὸν ̓Αβραὰμ ὧδέ πως εὐλο γοῦντα· « Εὐλογημένος Ἀβραὰμ τῷ Θεῷ τῷ ὑψίστῳ, ὃς ἔκτισε τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. » Εὕροις δ' ἂν καὶ τὸν Ἐνώχ, καὶ τὸν Νῶς δικαιωθέντας καὶ εὐαρε‐ στήσαντας τῷ Θεῷ κατὰ τὸν αὐτὸν τῷ ̓Αβραὰμ τρόπον. Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰώβ, ἄνθρωπος δίκαιος, ἀληθινός, Β ἄμεμπτος, θεοσεβής, ἀπεχόμενος ἀπὸ παντὸς πονηροῦ πράγματος, πρὸ τῶν Μωσέως χρόνων μεμαρτύρηται· ὃς δὴ καὶ πεῖραν τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων Θεὸν εὐσεβείας δι' αθρόας τῆς τῶν ὑπαρχόντων ἀποβολῆς ὑποσχών, μέγιστον εὐσεβοῦς ὑπόδειγμα τρόπου καὶ τοῖς μετ' αὐτὸν ἀπολέλοιπε, τὸν φιλόσοφον ἐκεῖνον ἐπιφωνήσας λόγον· ι Γυμνὸς ἐξῆλθον ἐκ κοιλίας μητρός μου, γυμνὸς καὶ ἀπελεύσομαι. Ο Κύριος ἔδωκεν, ὁ Κύριος ἀφείλετο· ὡς τῷ Κυρίῳ ἔδοξεν, οὕτω καὶ ἐγένετο εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον. » Καὶ τὸν ἁπάντων Κύριον σέβων, ταύτας ἡφίει τὰς φωνὰς, ἂς προϊών ὁ αὐτὸς διασαφεῖ, δι' ὧν φησι· α σοφὸς γάρ ἐστι διανοίᾳ, κραταιός τε καὶ μέγας, ὁ σείων τὴν ὑπ ̓ οὐρανὸν ἐκ θεμελίων, οἱ δὲ στῦλοι αὐτῆς σαλεύονται· ὁ λέγων τῷ ἡλίῳ, καὶ οὐκ ἀνατέλλει, κατὰ δὲ ἄστρων κατα σφραγίζει· ὁ τανύσας τὸν οὐρανὸν μόνος. » Εἰ δὴ οὖν τοῦτον αὐτὸν ἐκεῖνον τὸν πάλαι, καὶ πρὸ Μωσέως θεοφιλῶν Θεὸν, ἔναγχος πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ὁ Χριστοῦ λόγος ὁμοίως ἐκείνοις μόνον εὐσεβεῖν διετάξατο, πέφηνεν ὅπως κοινωνοί γεγενήμεθα τῆς ἴσης αὐτῶν ἐκείνων εὐσεβείας· τῆς δὲ εὐσεβείας μετασχόντες, δῆλον, ὡς καὶ τῆς εὐλογίας μεταληψόμεθα. Ἀλλὰ καὶ τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγου, ὃν δὴ Χριστὸν ἡμῖν προσαγορεύειν φίλον, ὁμοίως ἡμῖν κἀκεῖνοι γνόντες ἐμαρ τυρήθησαν· οἶγε καὶ πολὺ διαφερόντως τῆς ἐμφανούς αὐτοῦ παρουσίας τε καὶ θεοφανείας ἠξιώθησαν. Ἐπάκουσον γοῦν, ὡς πάλιν αὐτὸς ὁ Μωσῆς τὸν ἐπιφανέντα τοῖς θεοφιλέσι, καὶ πολλάκις χρηματίσαντα αὐτοῖς τὰ ἀναγεγραμμένα ποτέ, μὲν Θεὸν καὶ Κύ- D ριον, ποτὲ δὲ καὶ ἄγγελον Θεοῦ προσαγορεύει (5) Θεὸς μὲν καὶ Κύριος τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν ἀνηγορευμένος, "Αγγελος δὲ τοῦ ἀνωτάτου Πατρός. Λέγει δ' οὖν αὐτοῖς ῥήμασι· ι Καὶ ἐπορεύθη Ἰακωδ εἰς Χαρὰν, καὶ ἀπήντησε τόπῳ, καὶ ἐκοιμήθη ἐκεῖ· ἔδυ γὰρ ὁ ἥλιος· καὶ ἔλαβεν ἀπὸ τῶν λίθων τοῦ τόπου, καὶ ἔθηκεν πρὸς κεφαλῆς αὐτοῦ, καὶ ἐκοιμήθη ἐν τῷ τόπῳ ἐκείνῳ, καὶ ἐνυπνιάσθη· καὶ ἰδοὺ κάσα C idem agnosces. Siquidem illi a multorum deorum cultu, atque errore recedentes, et ab ea, quæ simulacris addicta erat, superstitione avertentes seipsos (2), mentis oculos supra omnem, quæcunque oculis cerni possit, naturam sustulerunt: neque vero illi aut solem, aut lunam, aut aliam quampiam universi partem pro Deo unquam coluere : sed ad unum supremum, ipsum utique altissimum cœli et terræ opificem, 10 seipsos attollere non dubitarunt. Quam sane rem ipse etiam Moses in suis antiquitatis historiis commendat, dum ipsum Abraham sic inducit dicentem: Extendam manum meam ad Deum altissimum, qui condidit coelum ac terram 52, : dumque ante hunc, Melchisedec, quem ait sacerdotem Dei altissimi fuisse, ipsi Abrahæe his ferme verbis benedicentem: Benedictus Abraham Deo altissime, qui condidit calum et terram *3. » Invenies autem et Enoch et Noe eadem ratione qua Abraham, et evasisse justos, et Deo placuisse. Quin etiam Job, vir et justus, et verus, et inculpabilis, et ab omni mala re abstinens, ante Mosis ætatem celebratur, qui cum pietatis erga Deum universi gratia, per omnium bonorum subitam ademptionem vexatus, constanter omnia sustinuerit, maximum veræ religionis exemplum omni suæ posteritati reliquit, quippe qui vere philosophicum illud verbum olim acclamaverit: Nudus egressus sum de ventre matris meæ, et nudus abibo. Dominus dedit, Dominus abstulit : sicut Domino placuit, ita factum est : sit nomen Domini benedictum . Idem vero communem omnium Deum colens, voces etiam illas pietatis emisit, quas ipse longius progressus explanat, dum ait Sapiens enim est mente, fortisque et magnus, qui concutit terram a fundamentis, et columnæ ejus contremiscunt: qui dicit soli, et non oritur, et stellas quasi signo impresso claudit : qui cœlum extendit solus 5. Si igitur eumdem illum quem prisci, ac ipso Mose antiquiores, Dei amici viri coluerunt Deum, nuper itidem ut illis solum pie colendum esse, Christi doctrina gentibus universis demonstravit, haud dubium est, quin ejusdem cum illis divini cultus facti simus participes : communem porro habentes religionem, communem quoque benedictionem sortituros esse, palam est, Sed nec minus Dei Verbum, quein Christum appellare nos consuevimus, illis cognitum fuisse quam nobis, sacrarum litterarum testimonio ostensum est: quippe qui longe excellentius ad illius et manifestum adventum, et divinam præsentiam cernendam, idonei habiti sunt. Audi igitur, ut rursus ipse Moses, eum qui amicis Dei seipsum ostenderit, quique iisdem oracula publicis monumentis commendata 55 Job IX, περιστὰς ὅτι μὴ ὁ ἐπὶ πάντων Θεὸς οὗτος ἦν, ἀλλὰ δεύτερος Θεὸς μὲν καί. Interpres videtur aliquid ejusmodi in suis codicibus invenisse. Arianizatagtem Eusebius. |