Rufin, de a

& impiis Hæreticis depravati, adulteratique funt? Ab his itaque fceleratis hominibus quædam, quæ corrumpere non poterant, ex libris illis refecata amputataque haud immerito videntur, alia vero ab iis in pravarum opinionum fuarum defenfionem nefarie addita, inferta, atque intrufa.

Neque ab hac opinione recedit ipfemet Photius, qui cum fibi perfuadere omnino non poffet, memoratos a fe errores a Clemente traditos adfertofque fuiffe, confulto adjecit: Seu ipfe, five quis alius, ejus perfonam indutus tot tantaque errorum monftra ac portenta his libris inferuit.

Quid vero, quod in fuperioribus differtationibus obfervatum a nobis fuit, quosdam quidem, ac præfertim de Angelorum cum feminis concubitu errores in genuinis Clementis Alexandrini Operibus deprehendi? Sed manifeftum ibidem fecimus, veram orthodoxamque ab eo conftanter & perfpicue propugnari doctrinam de unico mundo, & materia a Deo creata, de unico & divino Patris æterno verbo, de vera carne ab eo adfumta, atque imprimis de fuprema illius divinitate, eademque prorfus ac Patris æterna natura. Tot igitur, atque adeo repugnantes & contrarios his facris dogmatibus errores Clemens in fuis Hypotypofibus, nifi incredibili prorfus cæcitate perculfus, adferere & diffeminare non potuit.

Quamobrem recte omnino & appofite Rufinus, de adulteratione librorum ubi difputat, hæc de Clemente Alexandrino fcripfit: Clemens Alexandrinus presbyter & magifter illius Ecdulter. libr. clefiæ in omnibus pene libris fuis Trinitatis gloriam, atque æterapud Origen. nitatem unam eandemque defignat, & interdum invenimus aliqua in libris ejus capitula, in quibus Filium Dei creaturam dicit. Numquid credibile eft de tanto viro, tam in omnibus catholico, tam erudito, ut vel fibi contraria fenferit, vel ea, quæ de Deo, non dicam credere, vel audire quidem impium eft, fcripta reliquerit?

tom. 1. P. 494.

Scimus quidem nonnullis vifum effe, hos Hypotypofeon libros a Clemente Alexandrino prius compofitos, quam veris omnibus chriftianæ religionis documentis plene perfecteque imbueretur: verum gratis omnino id dicitur. Ex dictis fiquidem

fatis, nifi fallimur, probatum eft, hos libros ab Hæreticis fuiffe adulteratos, fœdeque corruptos.

Neque dixeris, eosdem libros ab illis tot in locis non potuiffe corrumpi. Conftat enim, per ea & fuperiora etiam tempora eo usque proceffiffe effrænatam illorum Hæreticorum impudentiam, ut in plures alias fenfuum Ecclefiæ Patrum lucubrationes, ac divinos etiam facræ Scripturæ libros, uti haud femel annotavimus, non minus violentas manus injecerint, quibus eos variis ejuscemodi amputationibus, interpolationibus, & additamentis turpiter fœdarunt deformaruntque.

Nec audiendi funt, qui nobis objecerint, magna Photium ofcitantia Clementi ea tribuiffe, quæ non ex femetipfo, fed ex perverfa Hæreticorum opinione referebat. Cur enim, obfecro, Photius ille de aliis difputans Clementis Operibus, ac maxime de Stromatum libris, ubi tot Hæreticorum Paganorumque errores protuliffe legitur, eos ipfi quoque non adfcripfit? Deinde magis perfpicax & oculentus fuit Photius, quam ut ea, quæ in Hypotypofibus vel a Clemente, vel ab aliis profecta erant, non difcreverit; nec adeo mendax & fraudulentus, ut Clementi innumeros tribuerit errores, quos ipfemet Clemens aliorum effe fignificabat. Denique etiamfi Photius de plurimis aliorum Au&torum fcriptis & lucubrationibus differat, eorumque epitomen exhibeat, nullibi tamen a quopiam hujusce feu ofcitantiæ, & erroris, feu fraudis, doli & mendacii infimulatur.

Eufeb. lib. 5.

A vero autem non minus abhorrent, qui nullo au&tore citato, nulla prolata ratione Clementem inоTUTwo fcriptorem a Clemente Alexandrino, Stromatum auctore, alium effe opi- Scalig. in prolegom. adEunantur. Ex his enim, quæ ex Eufebio & Photio retulimus, feb. chron. p. funditus evertitur hæc falfa opinio. Vifne & id adhuc, fi fieri 18. poffit, evidentius demonftrari? Audi eundem Eufebium de Clemente Alexandrino hæc dicentem: Tunc etiam Alexandriæ, hift. c. 11. p. inquit, iisdem cum Pantano ftudiis divinarum Scripturarum 175. incumbens floruit Clemens . . . . qui etiam in Inftitutionum libris iπOTUπwσtσ a fe confcriptis Pantænum præceptorem fuum diferte nominat. Sed & in primo Stromateon libro eundem ipfum defignare mihi videtur &c. Potuitne Eufebius clarioriThefaur. Tom. III.

Ddddd

bus

bus verbis adfeverare, Clementem Alexandrinum effe verum non minus Hypotypofeon, quam Stromatum parentem & au&torem? Sed pudet, tam vanam opinionem, feu potius vigilantis hominis fomnium,confutando tempus fruftra impendere & operam. Neque etiam tempus in iis, qui hos libros ideo, quia erroribus fcatebant, intercidiffe fufpicantur, refellendis terendum eft. Norunt enim omnes eandem fuiffe non folum peffimorum, fed etiam optimorum librorum & ab antiquissimis ac doctiffimis Ecclefiæ Patribus editorum fortem & fortunam. Quis etiam ignorat, noxias & peftiferas quafdam Hæreticorum ac Paganorum lucubrationes diutius perfeveraffe, quam alias, quæ ab orthodoxis fcriptoribus in chriftianæ religionis defenfionem illiusque dogmatum explicationem compofitæ omnibus fummæ poterant effe utilitatis? Neque id longa & inutili induEtione probare neceffe eft, quod ex ipfis Clementis noftri deperditis libris, de quibus mox difputabimus, luculentiffime demonftratur.

Porro autem Eufebius in Hiftoria fua Ecclefiaftica hos Clementinarum Hypotypofeon libros fæpius citat, & quædam aliquando eorum fragmenta exhibet. Etenim præter illa, quæ ex illius lib. 6. cap. 14. pag. 215. & feq. protulimus, ab ipfo prius lib. 1. hift. cap. 12. pag. 30. citatur quintus Hypotypoleon liber: fextus autem & feptimus poft ea, lib. 2. hiftor. cap. 1. pag. 38. & cap. 9. pag. 46. ac cap. 15. pag. 53.

Plura adhuc fragmenta ex iisdem Clementis noftri libris ab Oecumenio decerpta funt. Primum fiquidem in hujus ad primam ad Corinthios epiftolam cap. 11. W. 10. pag. 326. commentariis ex tertio illius iоTUπwσшv libro defumtum eft. Secundum ex quarto earundem Hypotypofeon libro defcriptum in eisdem ad 2. ad Corinth epift. cap. 5. W. 16. pag. 637. commentariis occurrit. Tertium ex eodem Hypotypofeon libro in hisce commentariis cap. feq. v. 11. pag. 645. Quartum ex quinto earundem Hypotypofeon libro in commentariis ad epist. ad Galat. cap. 5. V, 24. pag. 763. Quintum ex feptimo Hypotypofeon libro in commentariis ad primam epiftolam ad Timotheum cap. 2. V. 6. tom. 2. pag. 220. Sextum ex eodem

W,

Hy.

Hypotypofeon libro in commentariis ad eandem epiftolam cap. 3. V. 16. pag. 229. Septimum rurfus ex eodem libro in commentariis in eandem epift. cap. 5. W. 8. pag. 237. Octavum in W. 10. pag. feq. ex eodem libro. Nonum rurfus ibidem in W. 21. pag. 242. ex hoc ipfo libro. Decimum ex eodem adhuc libro in iisdem commentariis in cap. 6. W. 13. pag. 248. Undecimum denique ex eodem quoque libro in commentariis caput 2. W. 2. fubfequentis ad Timotheum epiftolæ pag. 249. Præterea vero Ioannes Mofchus in Prato fpirituali cap. 176. quoddam ex libro. 5. Hypotypofeon de Apoftolorum baptifmate fragmentum retulit. Omnia autem illa excerpta in his, qui omnium verfantur manibus, Eufebii, Oecumenii & Ioannis Mofchi libris quandoquidem a quolibet poffunt facillime inveniri, ea idcirco hic defcribere fuperfluum & inutile effe du

ximus.

A nonnullis porro obfervatum eft, Frontonem olim Savilio fcripfiffe, apud Patriarcham Alexandrinum adfervari integrum illarum Clementis Hypotypofeon Opus. Sed utinam hasce in, regiones transportatum fuiffet! Certius enim non folum de illius fragmentis, fed de toto etiam ipfomer illo Opere judicium ferri forfitan poffet.

Multa infuper alia in græcorum præfertim Patrum catenis fragmenta, folo Clementis nomine citata occurrunt, quæ proinde utrum ex illius Hypotypofibus vel aliis ejus fcriptis defumta fuerint, dictu fane difficillimum eft. Et vero in ea, quam Nicetas Heraclea Patriarcha adornavit, in librum lob catena longum plane invenies in eundem librum Iob. cap. I. W. 21. fragmentum Clementi Alexandrino, fed nonnullo defignato illius Opere, adtributum, cujus pauciffima tantummodo priora verba, non fine quibusdam diverfis lectionibus in quarto Stromatum libro pag. 538. e. invenies. Quapropter fiquis cætera, quæ fequuntur, a Clemente noftro fcripta effe dixerit, is certe fateri debet ea, adeo totum illud fragmentum vel ex ejus Hypotypofibus, vel ex alio deperdito ejus Opere fuiffe decerptum. Sufpicamur autem non plura, quam quæ notavimus, in toto illo fragmento Clementis verba exhiberi. Reliqua enim omDdddd z

nia

nia non aliud nobis effe videntur, nifi Clementis fententiæ, prout eam Nicetas capiebat, expofitio & amplificatio.

Neque facilius indicari poteft, quo ex Clementis libro idem ipfe Nicetas ea delibaverit, quæ in eadem tam in lobi cap. 34. V. 7. quam in Matthæi cap. 5. W. 43. fe tranfcripfiffe declarat.

At quæ ille ibidem in Matthæi cap. 13. W. 31. & 32. eidem Clementi noftro adtribuit, ea quidem ex illius Pædagogi lib. 1. cap. 11. pag. 132. b. quemadmodum & alia, quæ in idem cap. Mathæi 15. W. 46. ex ejusdem Pædagogi lib. 2. cap. 12. pag. 206. b. haufta effe arbitramur. Verum in iftis duobus pofterioribus locis Nicetas non Clementis verba, fed mentem & fententiam exprimit, atque amplificat.

In catena vero in Lucam a Balthafare Corderio publicata quædam etiam Clementis fragmenta fatis ad verbum repræsentantur, uti in cap. 13. Lucæ num. 14. legitur excerptum ex lib. 1. Pædagogi cap. 6. pag. 96. c. Præterea in cap. 13. Lucæ num. 14. aliud fragmentum ex cap. 11. pag. 132. b. quod etiam in fuperiori catena citatum vidimus. Item in cap. 17. num. 16. ex lib. 3. Pæd. cap. 11. pag. 244. b. Deinde in cap. 21. num 35. 37. & 38. ex lib. 2. Pædagogi cap. 2. pag. 154. pag. 155. d. pag. 156. c. Sed in his locis latinam horum librorum interpretationem fequitur, atque ibi aliquando nonnulla haud dubie a catenæ colle&tore addita funt. Duo tandem alia loca occurrunt in Lucæ cap. 3 num. 33. & in cap. 16. num. 22. quæ quidem unde, aut quo ex Clementis libro defumta fint, compertum habere non potuimus.

d.

Ália porro his fimilia in aliis catenis procul dubio invenientur, de quibus idem ac de iftis dici debet. Quapropter hæc de illis adnotaffe fufficiat.

Neceffe etiam magis non eft, alia a nobis repræfentari varia & prolixa editorum Clementis noftri librorum fragmenta, ab Eufebio in fuis de Hiftoria Ecclefiaftica, atque inprimis de Præpararione Evangelica libris, & alia quædam ab Epiphanio & Rufino citata & tranfcripta. Suo etenim in loco ea fatis a nobis hifce in differtationibus cum indicata fuerint, actum non cenfuimus effe amplius agendum.